Αυτή είναι η ιστορία του Δρόσου. Ενός αγοριού που επιβιώνει από τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και φτάνει κατατρεγμένος στην Αθήνα μαζί με καραβάνια προσφύγων. Είναι η ζοφερή χρονιά που ο μικρασιατικός ελληνισμός θα εκδιωχθεί από τον τόπο του αφήνοντας πίσω τους νεκρούς τους δικούς τους ανθρώπους και κατεστραμμένα τα σπίτια και τις περιουσίες τους.
Ο Δρόσος θα φτάσει με την αδερφή του την Αρετή στην Αθήνα, έχοντας χάσει τους γονείς του. Τώρα τα παιδιά προσπαθούν να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα μακριά από τον τόπο τους που ευωδιάζε από το άρωμα των τριαντάφυλλων. Το τραύμα όμως ελλοχεύει και παίζει παιχνίδια με την ψυχή του Δρόσου. Σύμμαχος στον προσωπικό του αγώνα γίνεται αυτή η μικρή κοινωνία των προσφύγων που βρέθηκε να στεγάζεται σ' ένα θέατρο. Πηγή έμπνευσης για τη συγγραφέα, Αγγελική Δαρλάση, στάθηκε ένα αληθινό γεγονός: η στέγαση προσφύγων στο Δημοτικό Θέατρο της Αθήνας.
Σύμμαχος στον προσωπικό του αγώνα γίνεται αυτή η μικρή κοινωνία των προσφύγων που βρέθηκε να στεγάζεται σ' ένα θέατρο. Πηγή έμπνευσης για τη συγγραφέα, Αγγελική Δαρλάση, στάθηκε ένα αληθινό γεγονός: η στέγαση προσφύγων στο Δημοτικό Θέατρο της Αθήνας.
«Το αγόρι στο Θεωρείο» κυκλοφόρησε το 2017 και είχε βραβεύτηκε από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Τώρα επανακυκλοφορεί σε συλλεκτική έκδοση από τις εκδόσεις Μεταίχμιο με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 ετών από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η Αγγελική Δαρλάση γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Είναι απόφοιτη του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ και του The Royal Central School of Speech and Drama, και υποψήφια διδάκτορας στο ΕΚΠΑ. Διδάσκει δημιουργική γραφή και θέατρο, ενώ τα βιβλία της έχουν διακριθεί με κορυφαία λογοτεχνικά βραβεία, όπως το Κρατικό Βραβείο Παιδικής-Νεανικής Λογοτεχνίας για το βιβλίο της «Ονειροφύλακες» (εκδ. Πατάκη).
-Ας ξεκινήσουμε με το βιβλίο που βασίζεται σε αληθινή ιστορία. Πώς μάθατε για την ιστορία αυτή και πώς δουλέψατε;
Να διευκρινίσω ότι η ιστορία αυτή καθεαυτή δεν είναι «αληθινή». Βασίζεται όμως σε πραγματικό γεγονός δηλαδή αυτό της εγκατάστασης και διαβίωσης (για περίπου πέντε χρόνια) Μικρασιατών προσφύγων στο Δημοτικό θέατρο Αθηνών. Υπάρχουν και σχετικές φωτογραφίες. Μία από αυτές τις φωτογραφίες στάθηκε η αφορμή έμπνευσης μου. Καθώς την κοιτούσα παρατήρησα ότι υπήρχε ένα αγόρι που κάπως σαν να στέκεται παράμερα από τους υπόλοιπους στα θεωρεία. Κι αναρωτήθηκα ποια μπορεί να ήταν η δική του ιστορία. Αν ήταν ένα ασυνόδευτο προσφυγόπουλο του τότε. Από εκεί και μετά πήρε σκυτάλη η δημιουργική μου φαντασία. Κι εννοείται ότι χρειάστηκε και η ανάλογη έρευνα. Μαρτυρίες, άφθονες, του τότε αλλά και του σήμερα.
-Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2017 εν μέσω προσφυγικών ροών στη χώρα μας. Ήταν στις προθέσεις σας να βγει τότε ένα βιβλίο που να θίγει το ζήτημα ακόμα και αν αφορούσε ένα κεφάλαιο της δικής μας ιστορίας;
Το θέμα της προσφυγιάς όπως και της διαφορετικότητας είναι θέματα που σταθερά επανέρχονται στα έργα μου - είτε πεζογραφικά είτε θεατρικά. Όμως πραγματικά συγκλονίστηκα με την προσφυγική κρίση του 2015. Θυμάμαι τα παιδιά μου ήταν μικρά και τα βράδια τ’ άκουγα να συζητούν μεταξύ τους θυμωμένα για το πόσο άδικο ήταν αυτοί οι άνθρωποι να ζουν σε τόσο σκληρές συνθήκες. Αυτή την ιστορία την έγραψα θέλοντας να διαχειριστώ τα όσα συνέβαιναν εντός μου και δεν μπορούσα. Τη δική μου θλίψη και ανημποριά, το δικό μου θυμό και παράπονο για το τι μπορεί να σημαίνει πρόσφυγας. Το να τοποθετήσω όμως την ιστορία στο 1922 μου παρείχε μια χωροχρονική απόσταση ασφαλείας, με βοήθησε ν’ αποστασιοποιηθώ συναισθηματικά κάτι που θεώρησα ότι είχα ανάγκη συγγραφικά. Ταυτόχρονα νομίζω πως επούλωνα κατά κάποιο τρόπο και το δικό μας οικογενειακό τραύμα. Θυμάμαι είχα διαβάσει μια έρευνα που έλεγε ότι το τραύμα της προσφυγιάς μεταφέρεται στο DNA έως και τρεις γενιές μετά ∙ είμαι, βλέπετε, από τη μεριά της μητέρας μου εγγόνι Μικρασιατών και Βορειοηπειρωτών προσφύγων. Κι έτυχε κι εγώ σε μικρή ηλικία ν’ ακούσω να βρίζουν την μητέρα μου, Πελοποννήσιοι γείτονες, ως «Τουρκάλα».
Ταυτόχρονα νομίζω πως επούλωνα κατά κάποιο τρόπο και το δικό μας οικογενειακό τραύμα. Θυμάμαι είχα διαβάσει μια έρευνα που έλεγε ότι το τραύμα της προσφυγιάς μεταφέρεται στο DNA έως και τρεις γενιές μετά ∙ είμαι, βλέπετε, από τη μεριά της μητέρας μου εγγόνι Μικρασιατών και Βορειοηπειρωτών προσφύγων. Κι έτυχε κι εγώ σε μικρή ηλικία ν’ ακούσω να βρίζουν την μητέρα μου, Πελοποννήσιοι γείτονες, ως «Τουρκάλα».
-Ένα από τα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία της ιστορίας είναι πως παρότι προφανώς μιλάμε και πάλι για πολύ δύσκολες συνθήκες διαβίωσης και για εγκλεισμό στην ουσία, ωστόσο το θέατρο ως έννοια τουλάχιστον προσφέρει σε εμάς τους αναγνώστες ένα «άνοιγμα», προσφέρει ανάσα.
Το θέατρο είναι ένας μη τόπος και ταυτόχρονα μια ουτοπία – και στη συγκεκριμένη ιστορία ταυτόχρονα και μια δυστοπία. Το θέατρο όμως είναι κι ένας τόπος μεταμορφώσεων που πολλά μπορούν να συμβαίνουν «μαγικά». Έχω ανάγκη να πιστεύω στην μαγεία της καθημερινότητας και των μικρών και φαινομενικά ασήμαντων (είμαι φανατική θαυμάστρια του Άντερσεν) και ταυτόχρονα στην παρηγορητική δύναμη της φαντασίας. Κι έτσι ο εγκλεισμός αυτός μέσα σ’ ένα θεατρικό τόπο μπορεί να μεταμορφωθεί σε λύτρωση. Κάτι που πράγματι συνέβη και με τον ήρωά μου. Το θέατρο έδρασε ψυχοθεραπευτικά, παρηγορητικά κι εν τέλει λυτρωτικά γι’ αυτόν – όπως και για πολλούς ακόμη εκεί μέσα.
-Βλέπουμε ότι το βάλσαμο στο δράμα και στις κακουχίες των ανθρώπων είναι η αλληλεγγύη και η συμπαράσταση. Πιστεύετε ότι υπάρχουν ακόμα αυτές οι ποιότητες στην ελληνική κοινωνία; Γιατί και τότε, στο βιβλίο, δεν βλέπουμε την τοπική κοινωνία να βοηθά τους ανθρώπους.
Αυτό είναι κι ένα από τους βασικούς θεματικούς άξονες στην ιστορία μου: η υποδοχή που έγινε από τους Ελλαδίτες προς τους Μικρασιάτες πρόσφυγες τότε, αλλά και σήμερα προς τους σύγχρονους πρόσφυγες. Όπως και οι συνθήκες εγκατάστασης και διαβίωσης τους. Συνήθως δεν στεκόμαστε τόσο σ’ αυτή την πτυχή της μικραιατικής καταστροφής. Όμως εμένα αυτό μ’ ενδιέφερε. Αυτός ο πρώτος καιρός που βρίσκεσαι στο μεταίχμιο, ανάμεσα στο πριν και στο τώρα, ανάμεσα στο θρήνο και την ανάγκη να επιβιώσεις, χωρίς να μπορείς να φανταστείς καν το μετά. Χωρίς ίσως να μπορείς καν να ελπίζεις ενώ το έχεις τόσο πολύ ανάγκη το να ελπίσεις. Κι όμως ναι, νομίζω πως χάρη στην αλληλεγγύη και στη συμπαράσταση άντεξαν τότε, αντέχουν και τώρα, αντέχουμε και όλοι μας. Δεν έχουμε παρά ο ένας τον άλλον. Και ναι το πιστεύω πως υπάρχει και αυτή η ποιότητα στην ελληνική κοινωνία. Όχι καθολικά, φυσικά. Όμως μια κοινωνία δεν είναι ποτέ ομοιογενής. Ούτε και τότε ήταν. Υπήρχαν πολλοί που τους έβριζαν, τους έδιωχναν, τους κυνηγούσαν. Τότε η φτώχια ήταν μεγάλη. Όμως και στην προσφυγική κρίση του 2015 η ανασφάλεια των γηγενών ήταν μεγάλη εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. «Ο φόβος φυλάει τα έρμα» έλεγε η γιαγιά μου. Και ναι, πολλοί από μας γίνονται έρμα που άγονται και φέρονται. Και πάντα ο ξένος, ο διαφορετικός είναι ο πρώτος που θα δεχτεί το… ανάθεμα σου αν είσαι φοβισμένος κι «έρμος».
Τότε η φτώχια ήταν μεγάλη. Όμως και στην προσφυγική κρίση του 2015 η ανασφάλεια των γηγενών ήταν μεγάλη εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. «Ο φόβος φυλάει τα έρμα» έλεγε η γιαγιά μου. Και ναι, πολλοί από μας γίνονται έρμα που άγονται και φέρονται. Και πάντα ο ξένος, ο διαφορετικός είναι ο πρώτος που θα δεχτεί το… ανάθεμα σου αν είσαι φοβισμένος κι «έρμος».
-Στο βιβλίο κάνετε έναν παραλληλισμό με την Τρικυμία του Σαίξπηρ. Μπορείτε να μας πείτε συνοπτικά για τους αναγνώστες μας ποιος είναι αυτός;
Ο ήρωάς μου ο Δρόσος βρίσκει ένα σκισμένο βιβλίο της Τρικυμίας σε μετάφραση του Πολυλά. Στην Τρικυμία η δράση λαμβάνει χώρα σ’ ένα μαγικό νησί όπου βρίσκουν καταφύγιο οι ναυαγοί ενός καραβιού. Για τους ήρωες μου το θέατρο ήταν το δικό τους «μαγικό» νησί, «αλλιώς θα ήταν καιρό ναυαγοί» όπως λέει κι η μικρή μου ηρωίδα η Αρετή. Η Τρικυμία λέγεται ότι ήταν το κύκνειο άσμα του Σαίξπηρ, ένα έργο αποχαιρετισμός και στην τέχνη του. Έτσι κι ο ήρωάς μου ο Δρόσος μέσα από την παράσταση που θα στήσουν οι πρόσφυγες θ’ αναγκαστεί ν’ αποχαιρετήσει όσα δεν μπορεί αλλά πρέπει προκειμένου να προχωρήσει. Σαν άλλος μάγος Πρόσπερο θα διατηρήσει την ανθρωπιά του χάρη στην ύπαρξη του δικού του αιχμάλωτου πνεύματος. Θα πρέπει όμως όπως κι ο Πρόσπερο ν’ απελευθερώσει τον δικό του Άριελ προκειμένου να λυτρωθεί. Δεν μπορώ να πω άλλα όμως γιατί θα κάνω spoiler.
-Επίσης πολύ σημαντική είναι η θηλυκή ενέργεια στο βιβλίο. Οι γυναίκες συμπαραστέκονται στον Δρόσο κι εκφράζουν τη γενναιοδωρία τους μέσα από τον χώρο και τον χρόνο που του επιτρέπουν, μέσα από την καρτερικότητα.Ήταν έτσι οι Μικρασιάτισσες ή είναι έτσι γενικώς οι γυναίκες;
Νομίζω πως έτσι είμαστε οι άνθρωποι. Έχουμε μέσα μας και τη θηλυκή και την αρσενική ενέργεια – αν μπούμε σε αυτή τη λογική της διάκρισης θηλυκού αρσενικού. Απλώς οι γυναίκες τότε ήταν περισσότερο συνηθισμένο και κοινωνικά αποδεκτό να εκφράζουν πιο εύκολα την τρυφερότητα και την γενναιοδωρία, την ευαισθησία και το νοιάξιμό τους. Και αυτή η έκφραση συσχετιζόταν κι ακόμη συσχετίζεται και με τη θέση και το ρόλο που τους αναλογούσε κοινωνικά – ειδικά η καρτερικότητα και η υπομονή εθεωρείτο μεγάλο… προσόν. Ευτυχώς όμως, το βλέπουμε στις νέες γενιές, αυτά είναι χαρακτηριστικά που δεν εκφράζονται πλέον μόνο από τις γυναίκες. Το ίδιο τρυφερός και υπομονετικός μπορεί να είναι κι ένας άντρας.
-Αναφέρεστε επίσης σε δύο πλοία: το ιαπωνικό και το ελληνικό που περισυνέλλεξαν ανθρώπους και έσωσαν ζωές. Αν και για το ιαπωνικό έχουν υποστηριχθεί πολλές θεωρίες. Ποια είναι η ιστορία αυτών των δύο πλοίων και των καπετάνιων τους;
Το γνωρίζουμε ότι μετά την κατάρρευση του μετώπου στη Μικρασία τον Ιούλιο του 1922 υπήρξε διαταγή που έλεγε ότι δε θα δεχτούν κανέναν χωρίς χαρτιά. Νομίζω ότι μάλλον το είχαν δει αυτό που σιγά σιγά μπορεί να ερχόταν. Όταν λοιπόν άρχισε η καταστροφή της Σμύρνης ελληνικά πλοία δεν υπήρχαν στο λιμάνι και τα πλοία των συμμάχων παρακολουθούσαν από μακριά χωρίς να παράσχουν βοήθεια. Υπάρχει λοιπόν η αναφορά για τον αμερικάνο πάστορα Άιζακ Τζένιγκς που κατάφερε να πάρει άδεια από τον Ατατούρκ προκειμένου να σώσει γυναικόπαιδα και ηλικιωμένους. Πάνω στο θωρηκτό Κιλκίς που ήταν αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Μυτιλήνης ο πλοίαρχος Θεοφανίδης με δική του πρωτοβουλία αφού ενημερώθηκε από τον Τζένιγκς σχημάτισε ένα στόλο από ελληνικά εμπορικά παρακείμενα πλοία που έπλευσαν προς το λιμάνι της Σμύρνης – υπό αμερικανική σημαία – προκειμένου να σώσουν όσους περισσότερους μπορούσαν έχοντας την υποστήριξη του Τζένιγκς. Και πράγματι έσωσαν πολλούς. Σ’ ένα από τα πλοία αυτού του στόλου της ανθρωπιάς βρέθηκε κι ο ήρωάς μου ο Δρόσος. Το άλλο πλοίο είναι ένα Ιαπωνικό με το όνομα Τακέι Μαρού που λέγεται ότι ήταν φορτωμένο μετάξι και δαντέλες, πολύτιμο φορτίο που ο καπετάνιος του πέταξε στη θάλασσα προκειμένου να το φορτώσει με ανθρώπους. Υπάρχει και μια διατριβή στην Ιαπωνία γι’ αυτό το πλοίο και τα ίχνη του. Κι υπάρχει μαρτυρία πρόσφυγα που λέει χαρακτηριστικά ότι τους έσωσαν «ανέγνωροί άνθρωποι» - πιθανότατα εξαιτίας των διαφορετικών χαρακτηριστικών στα πρόσωπα των Ιαπώνων. Για τους ανθρώπους του τότε που πιθανότατα δεν είχαν ξαναδεί κάποιον από την Άπω Ανατολή ήταν λογικό αυτοί οι άνθρωποι να είναι «ανέγνωροι». Από αυτό το πλοίο ήταν που σώθηκε μια από τις δευτερεύουσες ηρωίδες της ιστορίας μου, η Ευδοξούλα.
Το άλλο πλοίο είναι ένα Ιαπωνικό με το όνομα Τακέι Μαρού που λέγεται ότι ήταν φορτωμένο μετάξι και δαντέλες, πολύτιμο φορτίο που ο καπετάνιος του πέταξε στη θάλασσα προκειμένου να το φορτώσει με ανθρώπους. Υπάρχει και μια διατριβή στην Ιαπωνία γι’ αυτό το πλοίο και τα ίχνη του. Κι υπάρχει μαρτυρία πρόσφυγα που λέει χαρακτηριστικά ότι τους έσωσαν «ανέγνωροί άνθρωποι» - πιθανότατα εξαιτίας των διαφορετικών χαρακτηριστικών στα πρόσωπα των Ιαπώνων. Για τους ανθρώπους του τότε που πιθανότατα δεν είχαν ξαναδεί κάποιον από την Άπω Ανατολή ήταν λογικό αυτοί οι άνθρωποι να είναι «ανέγνωροι». Από αυτό το πλοίο ήταν που σώθηκε μια από τις δευτερεύουσες ηρωίδες της ιστορίας μου, η Ευδοξούλα.
-Από τι ξεκινά συνήθως η ιδέα για ένα νέο βιβλίο;
Από μέσα μου. Κάτι που με τρώει, με βασανίζει, με στοιχειώνει, με ταξιδεύει, με γοητεύει. Από τα μικρά δαιμόνια εντός μου που θέλουν να βγουν στην επιφάνεια. Μια φωτογραφία, μια μουσική, λίγοι στίχοι, μια αφήγηση μπορεί ν’ αποτελέσουν την αφορμή ν’ ανοίξει μια χαραμάδα κι εκείνα θα βρουν ευκαιρία να τρυπώσουν ή να ξεχυθούν – αυτό που ονομάζουμε έμπνευση. Όμως η έμπνευση είναι απλώς μια στιγμή. Και προϋποθέτει πολλά πράγματα. Συνεχή πνευματική και συναισθηματική εγρήγορση και προσωπικό βάσανο , ανησυχία, αμφισβήτηση, περιέργεια. Αλλιώς δεν έρχεται ποτέ.
-Ποιοι είναι οι δικοί σας αγαπημένοι συγγραφείς; Σε ποιους δηλαδή επανέρχεστε όταν θέλετε είτε να βρείτε καταφύγιο;
Στον Άντερσεν, τη Ζέη, τον Μαρκές, τον Τσέχωφ, τον Σαίξπηρ, τον Ευριπίδη, τον Μπόρχες, τον Τσίρκα – και σίγουρα ξεχνάω κι άλλους.
-Ποιο θα ήταν το ιδανικό μέρος και οι ιδανικές συνθήκες για εσάς ώστε να αποσυρθείτε να γράψετε; Δηλ. αν υπήρχε ένα τζίνι που θα μπορούσε να σας το προσφέρει τώρα αυτό;
Είμαι μαθημένη να γράφω σε δύσκολες συνθήκες – ακόμη κι έχοντας κρεμασμένο πάνω μου το μωρό να θηλάζει ή τα παιδιά και τώρα πια έφηβους μου γιους να τρέχουν και να φωνάζουν γύρω μου. Όμως η αλήθεια είναι πως αν ένα τζίνι μου έλεγε πως κάποιος θ’ αναλάμβανε τις δουλειές του σπιτιού, τη γραμματειακή μου υποστήριξη και τα τρεξίματα στις δραστηριότητες των παιδιών ώστε εγώ να μπορώ να γράφω όσο το δυνατόν περισσότερο απερίσπαστη δε θα έλεγα όχι. Κι η αλήθεια είναι ότι κατά καιρούς έχω ένα τέτοιο τζίνι – τον άντρα μου. Δε θα τα είχα καταφέρει τόσο καλά χωρίς αυτόν. Αν όμως εξακολουθεί να ισχύει η προσφορά από το τζίνι, θα ήθελα να μπορούσα ν’ απομονωθώ λίγους μήνες κάπου στην εξοχή – ιδανικά με θέα στη θάλασσα - για να μπορέσω να τελειώσω το μυθιστόρημα κι ένα σενάριο που γράφω. Κι εκείνο ας ήταν εδώ στην Αθήνα να με αναπληρώνει στη θέση μου.
Ακολουθήστε το Woman Toc στο Instagram
