Θα μπορούσε να είναι απλώς η μούσα του καλλιτέχνη. Σαν τη Λου Σαλομέ, τη Γκαλά, την Κικί ντε Μονπαρνάς, τη Ντόρα Μάαρ. Τη Λι Μίλερ όμως δεν την αποκαλούμε μόνο μούσα του καλλιτέχνη. Και αν σήμερα μας ενδιαφέρει και μας απασχολεί δεν είναι για τα κόκκινα χείλη της στο έργο του Μεν Ρέι ή τα γεμάτα δάκρυα μάτια της. Η Λι Μίλερ ανήκει σε αυτές τις σπάνιες περιπτώσεις που επέβαλαν την δική τους καλλιτεχνική παρουσία με το έργο τους. Σήμερα, 38 χρόνια από τον θάνατό της, στο Λονδίνο, τη δεύτερη πατρίδα της, μέσα από τις 150 φωτογραφίες που εκτίθενται στο Imperial War Museum επαναλαμβάνεται μια ιστορία που η ίδια θα ήθελε πολύ να ξεχάσει. Ο πόλεμος. Και πιο συγκεκριμένα ο ρόλος των γυναικών στον πόλεμο. Ο γιος της Άντονι Πενρόουζ, πριν από λίγα χρόνια βρήκε κομμένα αρνητικά καταχωνιασμένα στο πατάρι και σε διάφορα σημεία του σπιτιού τους στο Σάσεξ και έκπληκτος έμαθε για μια περίοδο της ζωής της μητέρας του, για την οποία δεν είχαν μιλήσει ποτέ και δεν ήξερε με λεπτομέρειες. Ο Άντονι γεννήθηκε το 1947 και η μητέρα του ήδη υπέφερε από κλινική κατάθλιψη, αυτό που αργότερα ονομάστηκε σύνδρομο μετατραυματικού στρες. Οι εικόνες του πολέμου ζωντάνευαν μπροστά στα μάτια της κάθε φορά που πήγαινε να σηκώσει τη μηχανή για να φωτογραφίσει. Έτσι, η φωτογραφία άρχισε να μη την απασχολεί, η προώθηση της δουλειάς της, της ήταν αδιάφορη. Η Μίλερ είχε μπει σε ένα φαύλο κύκλο. Ο πόλεμος για εκείνη δεν τελείωσε παρά τη μέρα που πέθανε, στα 70 της χρόνια, πλήρως καταβεβλημένη, νικημένη από τον καρκίνο, το 1977.
Η γυναίκα που έζησε πολλές συναρπαστικές ζωές
Αν ακούσει κάποιος μόνο το τέλος της ιστορίας της ζωής της Λι Μίλερ, δε μπορεί ίσως να φανταστεί την γεμάτη εμπειρίες και περιπετειώδη ζωή της. Το μισό του περασμένου αιώνα κυριολεκτικά της ανήκε. Η Λι Μίλερ γεννήθηκε στις 23 Απριλίου 1907 στη Νέα Υόρκη. Άρχισε να φωτογραφίζει πολύ μικρή δίπλα στον πατέρα της έναν μηχανικό, εφευρέτη και επιχειρηματία. Την ανέμελη παιδική της ηλικία στιγμάτισε ο βιασμός της, πράγμα για το οποίο μίλησε πολύ ανοιχτά.
Λίγα χρόνια αργότερα, η όμορφη 19χρονη, τράκαρε κυριολεκτικά στο δρόμο με τον ιδρυτή των πιο διάσημων εκδόσεων στο χώρο της μόδας, τον Κοντέ Ναστ, που της πρότεινε να φωτογραφηθεί ως μοντέλο για το περιοδικό Vogue. Η καριέρα της άρχισε με ένα εξώφυλλο το 1927 που την έκανε περιζήτητη στα φωτογραφικά στούντιο και καταστράφηκε με μια διαφήμιση, όταν η φωτογραφία της χρησιμοποιήθηκε για διαφήμιση της σερβιέτας Kotex.
Η αποτυχημένη αυτή επιλογή της ανοίγει το δρόμο για το Παρίσι. Το 1929 φτάνει εκεί για να συναντήσει το ίνδάλμά της, τον σουρεαλιστή φωτογράφο Μαν Ρέι και να του ζητήσει να της διδάξει τα μυστικά της φωτογραφίας του. Υπάρχουν πολλές ιστορίες για την πρώτη συνάντησή τους. Η αλήθεια είναι ότι η 22χρονη Λι γοητεύει τον 39χρονο Μαν Ρέι. Γίνεται ερωμένη, μούσα βοηθός και μαθήτριά του. Ποζάρει στις πιο διάσημες φωτογραφίες του, μπαίνει στον κύκλο των σουρεαλιστών και κάνει παρέα με τον Πικάσο, τον Κοκτώ και τον Ελιάρ. Η Μίλερ δεν είναι απλώς μια καλλονή. Είναι μια πνευματώδης γυναίκα με ανησυχίες. Ανοίγει το δικό της στούντιο και αναλαμβάνει πολύ συχνά αναθέσεις που προορίζονταν για τον Μαν Ρέι. Το 1932 τον εγκαταλείπει έχοντας βαρεθεί την αφόρητη ζήλια του. Έχει βαρεθεί και το Παρίσι και επιστρέφει στην Αμερική για να ανοίξει δικό της στούντιο. Το τέλος της σχέσης τους έφερε τον Ρέι στο χείλος της τρέλας και έγινε η αφορμή για τη δημιουργία των διασημότερων έργων του.
Δυο χρόνια μετά την εγκατάστασή της στην Αμερική αποφασίζει να παντρευτεί και να ακολουθήσει στην Αίγυπτο τον επιχειρηματία Αζίζ Ελουί Μπέι τον οποίο γνώρισε στη Νέα Υόρκη. Από αυτή την περίοδο έχουμε τις καταπληκτικές εικόνες που τράβηξε στη χώρα του Νείλου όπως το "Πορτρέτο του Διαστήματος" που θεωρείται από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα της σουρεαλιστικής περιόδου της.
Το 1937 εγκαταλείπει τη συζυγική ζωή και την Αίγυπτο και επιστρέφει στο Παρίσι. Εκεί γνωρίζει τον σουρεαλιστή εικαστικό και curator Ρόναλντ Πενρόουζ. Εγκαθίστανται στο Χάμστεντ του Λονδίνου. Λίγο αργότερα, αποφασίζει να ασχοληθεί με το πολεμικό φωτορεπορτάζ. Καλύπτει για λογαριασμό της αμερικανικής Vogue τους βομβαρδισμούς του Λονδίνου και το 1942 διαπιστεύεται ως Αμερικανίδα πολεμική φωτογράφος και ταξιδεύει στην Κεντρική Ευρώπη με την Rolleiflex μηχανή της. Απαθανατίζει τις σκηνές που σήμερα παρουσιάζονται στο Πολεμικό Μουσείο. Μαζί της είναι ο εραστής της εκείνη την εποχή, ανταποκριτής του Life, Ντέιβιντ Σέρμαν. Η Μίλερ ταξίδεψε στη Γαλλία, έζησε τη μάχη της Αλσατίας, τη φρίκη των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ και Νταχάου, τις εικόνες παιδιών που πέθαιναν σε νοσοκομεία της Βιέννης, την εκτέλεση του László Bárdossy, την πολιορκία του Σεν Μαλό, τις μάχες στο Λουξεμβούργο και τη συνάντηση των Αμερικάνων με τους Σοβιετικούς στο Τοργκάου.
Η πιο γνωστή φωτογραφία από εκείνη την περίοδο είναι η δική της στην μπανιέρα του διαμερίσματος του Χίτλερ, στον αριθμό 16 της Prinzregentenplatz, μια μέρα μετά την αυτοκτονία του. Η 38χρονη τότε Λι Μίλερ προτιμά αντί να φωτογραφίσει το πολυτελές διαμέρισμα, να γδυθεί, να πετάξει τα στρατιωτικά της ρούχα και να κάνει ένα μπάνιο. Την φωτογραφία τράβηξε ο Ντέιβιντ Σέρμαν. Η κίνηση αυτή φανερώνει την απίθανη, χιουμοριστική, σαρκαστική ματιά της επάνω στον κόσμο. Η φωτογραφία αυτή φυσικά περιλαμβάνεται στην έκθεση.
Όμως αυτή η ματιά δυστυχώς δεν ήταν το δίχτυ που θα μπορούσε να την συγκρατήσει από την παράνοια της καθημερινής ζωής της. Έχοντας ζήσει την ένταση του πολέμου κάθε τι κανονικό της φαινόταν βαρετό. Μπήκε στην κουζίνα, έγινε σπουδαία μαγείρισσα, άνοιξε το σπίτι της που έγινε κέντρο καλλιτεχνών, ανάμεσά τους και οι δυο πιο στενοί της φίλοι Πάμπλο Πικάσο και Χένρι Μουρ. Η Λι Μίλερ βαριόταν την αδράνεια, την οικογένεια, την μητρότητα, την ειρηνική ζωή. Έγινε με τα χρόνια βίαιη και απρόβλεπτη με κυκλοθυμικά ξεσπάσματα, αλκοολική. Η σουρεαλιστική δημιουργικότητά της έχει χαθεί.
Μέχρι το 1955 δεν είχε γίνει έκθεση με το έργο της Μίλερ. Η πρώτη ήταν στο ΜΟΜΑ και είχε τίτλο Family of Man. Ακόμα και σήμερα το ότι το έργο της έχει γίνει περισσότερο γνωστό, οφείλεται στις προσπάθειες του γιού της, ο οποίος έχει μελετήσει, συντηρήσει και εκθέσει το έργο της μητέρας του. Η Μίλερ άφησε μια κληρονομιά στις επόμενες γενιές μιλώντας μέσα από τις εικόνες της για τον πόλεμο ως γυναίκα. Ακόμα και στις φωτογραφήσει μόδας επάνω στα ερείπια. Πριν από λίγο καιρό το Hollywood Reporter, έγραψε ότι η βιογραφία που έγραψε ο γιος της με τίτλο The Lives of Lee Miller, θα γίνει ταινία με πρωταγωνίστρια την Κέιτ Γουίνσλετ. Η ιστορία της θα ζωντανέψει ακόμα μια φορά. Με όλη την ξέφρενη δίψα για ζωή, με την αδάμαστη κινητικότητα και το φωτεινό βλέμμα της που πέρασε στην αθανασία.
Η έκθεση Lee Miller: A Woman’s War στο Imperial War Museum του Λονδίνου θα διαρκέσει μέχρι τις 24 Απριλίου του 2016.
