Περισσότερες από 150 γυναίκες απευθύνθηκαν στο Κέντρο Διοτίμα κατά την περίοδο Ιανουαρίου- Οκτωβρίου 2021, στο πλαίσιο του προγράμματος νομικής και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε επιζώσες έμφυλης βίας. Η πλειοψηφία των αναφερόμενων περιστατικών αφορούσε επεισόδια ενδοοικογενειακής βίας.
Οι περισσότερες γυναίκες ήταν Ελληνίδες, ηλικίας 30-50 ετών, άνεργες, με παιδιά. Επίσης, στον φορέα απευθύνθηκαν εργαζόμενες και φοιτήτριες. Οι μετανάστριες που εξυπηρετήθηκαν προέρχονται κυρίως από βαλκανικές χώρες (Ρωσία και Πολωνία), πολύ λιγότερες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τριάντα γυναίκες που ζουν εκτός Αθηνών ενημερώθηκαν και έλαβαν κατεύθυνση από το Κέντρο Διοτίμα.
Οι περισσότρες γυναίκες ήταν Ελληνίδες, ηλικίας 30-50 ετών, άνεργες, με παιδιά. Επίσης, στον φορέα απευθύνθηκαν εργαζόμενες και φοιτήτριες. Οι μετανάστριες που εξυπηρετήθηκαν προέρχονται κυρίως από βαλκανικές χώρες (Ρωσία και Πολωνία), πολύ λιγότερες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τριάντα γυναίκες που ζουν εκτός Αθηνών ενημερώθηκαν και έλαβαν κατεύθυνση από το Κέντρο Διοτίμα.
Με 17 γυναικοκτονίες να έχουν συγκλονίσει τη χώρα το 2021 ήταν αρκετές οι γυναίκες που τηλεφώνησαν στον φορέα, φοβούμενες ακόμα και για τη ζωή τους. «Το βασικό κίνητρο για να ζητήσουν βοήθεια είναι ο φόβος μήπως τις δολοφονήσει ο σύζυγος τους» αναφέρει η Δέσποινα Τσούμα, συντονίστρια του προγράμματος. Ενώ η Αγγελική Κακανάκη, δικηγόρος του προγράμματος προσέθεσε: «Ιδιαίτερα η γυναικοκτονία της Καρολάιν λειτούργησε καταλυτικά στην κινητοποίηση αρκετών γυναικών για τον απεγκλωβισμό τους από την κακοποιητική σχέση. Πολλές γυναίκες που συμβίωναν με τον κακοποιητικό σύντροφο έφυγαν αμέσως καταφεύγοντας στις οικογένειές τους, ενδεικτικό της σημασίας ενεργοποίησης του υποστηρικτικού περιβάλλοντος».
Απευθυνθήκαμε λοιπόν στο Κέντρο Διοτίμα προκειμένου να πληροφορηθούμε για τα εμπόδια που ενδέχεται να αντιμετωπίσει μια γυναίκα που θα αποφασίσει να σπάσει τον κύκλο της βίας και να ξεκινήσει ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή της. Συνομιλήσαμε με τις δικηγόρους του Κέντρου, Δανάη Κασίμη και Μαρία Αποστολάκη, οι οποίες μας ενημερώνουν βήμα- βήμα για όλα όσα ίσως χρειαστεί να αντιμετωπίσουμε.
-Ποιες είναι οι σημαντικότερες νομικές προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει μια γυναίκα που θέλει να φύγει από μία σχέση κακοποιητική βάσει του ισχύοντος νομικού συστήματος;
ΔΚ: Δεν θα έλεγα πως πρόκειται κατεξοχήν για νομικές προκλήσεις, και θα εξηγήσω γιατί. Αρχικά, από τη στιγμή που λάβει την απόφαση μία γυναίκα που κακοποιείται, να απομακρυνθεί από τον θύτη, έχει κάνει ήδη ένα σπουδαίο βήμα. Στη συνέχεια, όμως, δεδομένου ότι επιθυμεί να καταγγείλει την κακοποίηση, έρχεται σε πρώτη φάση αντιμέτωπη με την πρόκληση της εξιστόρησης των πραγματικών περιστατικών στο αστυνομικό τμήμα ή στην Εισαγγελία προκειμένου να στοιχειοθετηθεί το αδίκημα της ενδοοικογενειακής βίας. Συνήθως οι επιζώσες μεταβαίνουν στους αρμόδιους φορείς για να καταγγείλουν και κάποιες φορές αποθαρρύνονται και εκφοβίζονται με διαφόρους τρόπους με αποτέλεσμα πολύ συχνά να υπαναχωρούν και να μην προβαίνουν στην καταγγελία. Αυτή είναι καταρχάς λοιπόν η μεγάλη πρόκληση, το να μην αποθαρρυνθούν οι γυναίκες.
-Το πρώτο μέλημα για μια επιζώσα μάλλον είναι η προστασία των παιδιών της εφόσον έχει. Τι θα μπορεί να κάνει ιδίως ως προς αυτό το ζήτημα;
ΔΚ: Σε πολλές περιπτώσεις τα παιδιά, εάν δεν αποτελούν και τα ίδια άμεσα θύματα, γίνονται μάρτυρες περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας με αποτέλεσμα να τραυματίζεται ανεπανόρθωτα η ψυχική τους υγεία. Σε περίπτωση που η επιζώσα ενδοοικογενειακής βίας αποφασίσει να εγκαταλείψει τον σύζυγο ή σύντροφό της, είναι σημαντικό αμέσως να ζητήσει νομική συνδρομή ώστε να ρυθμιστεί μεταξύ άλλων και το θέμα της επιμέλειας των ανηλίκων τέκνων καθώς παρατηρείται ότι σε αρκετές τέτοιες περιπτώσεις οι δράστες χρησιμοποιούν το θέμα της επιμέλειας ή της επικοινωνίας με αυτά ώστε να ασκήσουν περαιτέρω ψυχολογική πίεση στα θύματα.
-Ποια είναι τα βασικά κενά στη νομική διαδικασία που θα πρέπει να πληρωθούν άμεσα;
ΔΚ: Το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα είναι σχετικά επαρκές και μπορεί να προστατεύσει τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας δεδομένου ότι η χώρα μας έχει ενσωματώσει στην εσωτερική της νομοθεσία τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης που αφορά την προστασία των γυναικών από την κακοποίηση. Όμως, για την προστασία των θυμάτων στην πράξη θα πρέπει οι αρχές και τα αρμόδια όργανα να συνδράμουν ώστε να οδηγούνται στην δικαιοσύνη οι δράστες και όχι να αποθαρρύνονταιοι γυναίκες να καταγγείλουν. Έχουμε ακούσει μαρτυρίες γυναικών σύμφωνα με τις οποίες, ορισμένα αστυνομικά όργανα άλλες φορές συνιστούν την επιστροφή τους στο σπίτι άρα στη βία για να σώσουν τον γάμο τους, άλλες φορές προειδοποιούν τις γυναίκες ότι σε περίπτωση που καταγγείλουν τον θύτη εκείνος με τη σειρά του θα τις καταγγείλει για ψευδή καταμήνυση με αποτέλεσμα, όπως ισχυρίζονται, να οδηγηθούν και οι δύο πλευρές στο αυτόφωρο. Μία τέτοια πρακτική, όπως η τελευταία προκαλεί τρόμο στα θύματα και δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί πως τους ασκείται δευτερογενής βία, η οποία δεν απουσιάζει ούτε από τις δικαστικές αίθουσες.
Βέβαια, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι η δικαστική επίλυση μπορεί από μόνη της να λύσει το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας. Είναι σημαντικό τα θύματα να λαμβάνουν γνώση του νομικού οπλοστασίου και να εκπροσωπούνται έγκαιρα ενώπιον των αρχών όμως παράλληλα είμαστε αντιμέτωπες/οι με ένα κοινωνικό πρόβλημα, το οποίο απαιτεί αγώνα των θυμάτων αλλά, την έμπρακτη κοινωνική αλληλεγγύη, αλλά και την ορθή θεσμική απόκριση με την κάλυψη των αναγκών των επιζωσών για ασφαλή στέγη, εργασία και οικονομική ανεξαρτησία, μακροχρόνια ψυχοκοινωνική υποστήριξη.
-Παρέχει νομική βοήθεια το Κράτος σε γυναίκες που δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στα δικαστικά έξοδα και στο κόστος της προσφυγής στη δικαιοσύνη;
ΜΑ: Πολλές γυναίκες δυστυχώς δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στο κόστος προσφυγής στη δικαιοσύνη, ιδίως αυτές που είναι οικονομικά εξαρτώμενες από τον κακοποιητή τους αλλά και όχι μόνο… Βεβαίως, υπάρχει ο θεσμός της παροχής δωρεάν νομικής συνδρομής σε πολίτες χαμηλού εισοδήματος που ωστόσο έχουμε διαπιστώσει ότι δεν λύνει το πρόβλημα. Οι ελάχιστες και με μεγάλη καθυστέρηση αμοιβές που καταβάλλονται στους/στις δικηγόρους που απαρτίζουν τους καταλόγους που τηρούνται στους Δικηγορικούς Συλλόγους της χώρας σε συνδυασμό με την έλλειψη εξειδίκευσής τους σχετικά με τα πολύπλοκα ζητήματα έμφυλης βίας συχνά καθιστούν αναποτελεσματική την παροχή της νομικής βοήθειας στις επιζώσες ενδοοικογενειακής βίας.
-Υπάρχει ειδικό σώμα στην Αστυνομία που να συντονίζει τα κατά τόπους τμήματα για περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας;
ΔΚ: Υπάρχει η Υπηρεσία Ενδοοικογενειακής βίας της ΕΛΑΣ, που εποπτεύει τα κατά τόπον γραφεία αντιμετώπισης ενδοοικογενειακής βίας ανά την επικράτεια. Ρόλος της είναι, μεταξύ άλλων, να παρεμβαίνει σε περιπτώσεις παράβασης καθήκοντος των αστυνομικών τμημάτων, όταν διαπιστώνεται κάτι τέτοιο. Δυστυχώς πολλές φορές ο κρατικός μηχανισμός δεν μπορεί να ανταποκριθεί κατάλληλα στην καταπολέμηση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας. Ορισμένα όργανα της αστυνομίας, όπως είπαμε προηγουμένως, συχνά επιδεικνύουν αντιεπαγγελματική συμπεριφορά, είτε επειδή μπορεί να μη γνωρίζουν το νομικό πλαίσιο είτε επειδή αναπαράγουν έμφυλα στερεότυπα. Στο Κέντρο Διοτίμα έχουμε αντιμετωπίσει περιστατικά κατά τα οποία οι ίδιοι οι αστυνομικοί αποθαρρύνουν τα θύματα να καταγγείλουν. Μάλιστα, σε κάποιες περιπτώσεις ορισμένα αστυνομικά όργανα προσβάλλουν τα θύματα λέγοντας ότι τα όσα καταγγέλλουν αποτελούν αποκυήματα της φαντασίας τους. Οι κακές αυτές πρακτικές αποτελούν αγκάθι στην καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών εν γένει καθώς πράγματι πολλά θύματα επιστρέφουν στο σπίτι τους, γεγονός το οποίο μπορεί να οδηγήσει, όπως έχουμε δει δυστυχώς, ακόμα και σε γυναικοκτονία.
-Μπορείτε να μας περιγράψετε βήμα- βήμα ποια διαδικασία πρέπει να ακολουθήσει μια γυναίκα που θέλει να εγκαταλείψει τον άνθρωπο που την κακοποιεί;
ΔΚ: Το βασικότερο βήμα, όπως προείπα, είναι η γυναίκα να καταφέρει να παραμερίσει τα κοινωνικά στερεότυπα που επιτάσσουν τον εγκλωβισμό της στη βία ώστε να «μη διαλυθεί η οικογένεια». Αυτό δεν είναι κάτι εύκολο και αυτονόητο, καθώς πολλές φορές ακόμα και τα στενότερα συγγενικά πρόσωπα αναπαράγουν αυτά τα στερεότυπα με αποτέλεσμα οι γυναίκες να μην έχουν υποστηρικτικό περιβάλλον
Καλό είναι να μεταβεί το συντομότερο δυνατό, μετά από ένα περιστατικό κακοποίησης, στο κοντινότερο αστυνομικό τμήμα και να το με στόχο την εκκίνηση της αυτόφωρης διαδικασίας. Παράλληλα θα πρέπει να ζητήσει και τη συνδρομή δικηγόρου ώστε να ζητηθούν από το αρμόδιο δικαστήριο ενδεχομένως και κατά περίπτωση ασφαλιστικά μέτρα απαγόρευσης προσέγγισης, επιμέλειας τέκνων αν υπάρχουν, διατροφής, ρύθμισης της οικογενειακής στέγης και άλλα.
-Τι θα μπορούσαμε να κερδίσουμε με τη νομική αναγνώριση του όρου «γυναικοκτονίες»;
ΜΑ: Η νομική αναγνώριση του φαινομένου, δηλαδή της αφαίρεσης της ζωής μιας γυναίκας με πρόθεση επειδή είναι γυναίκα δεν θα δημιουργήσει ένα καινούριο αδίκημα, καθώς ο ισχύων Ποινικός Κώδικας τυποποεί την ανθρωποκτονία από πρόθεση, ούτως ή άλλως. Ωστόσο με τη νομική αναγνώριση της γυναικοκτονίας θα καλυφθεί η έμφυλη διάσταση του φαινομένου. Στόχος είναι η προσήκουσα τιμώριση των δραστών που δολοφόνησαν μια γυναίκα και από τις περιστάσεις προκύπτει ότι το έκαναν επειδή ακριβώς είναι γυναίκα. Η ορθή αντιμετώπιση του συγκεκριμένου εγκλήματος είναι επιτακτική ανάγκη, μετά από τόσες γυναικοκτονίες που είδαν και βλέπουν συνεχώς το φως της δημοσιότητας τα τελευταία χρόνια, και η νομική αναγνώριση του φαινομένου θα ήταν μια θεσμική προσπάθεια πρόληψης και εξάλειψης του φαινομένου της βίας κατά των γυναικών, το οποίο έχει λάβει ιδιαίτερα μεγάλες και ανησυχητικές διαστάσεις.
-Για ποιο λόγο είδαμε πέρσι ότι άρχισαν να παραδίδονται στην Αστυνομία αυτοβούλως οι δράστες μετά την τέλεση του εγκλήματος;
ΜΑ: Παρατηρήθηκε από ορισμένους δράστες να παραδίδονται χωρίς καθυστέρηση στις Αρχές κατόπιν της απαράδεκτης παρότρυνσης ενός συνδικαλιστή της Ελληνικής Αστυνομίας. Ενώ μεν, δεν αναγνωρίζεται αυτόματα κάποιο ελαφρυντικό από μία τέτοια ενέργεια, ενδεχομένως, θα μπορούσε να αναγνωριστεί από το Δικαστήριο κάποιο ελαφρυντικό, αυτό της μεταγενέστερης «καλής» συμπεριφοράς και της «ειλικρινούς» μεταμέλειας, κατόπιν εκτίμησης του γενικότερου προφίλ του δράστη. Εμείς στο Κέντρο Διοτίμα πιστεύουμε πως τα διωκτικά όργανα και τα μέλη του σώματος της Αστυνομίας είναι απαράδεκτο να παρέχουν συμβουλές σε επίδοξους γυναικοκτόνους, ενεργοποιώντας μισογύνικα αντανακλαστικά της κοινωνίας, αλλά πρέπει μόνο να πράττουν όσα ορίζει ο νόμος, δηλαδή την αναζήτηση και προσαγωγή των δραστών στη Δικαιοσύνη.
Περισσότερες πληροφορίες περί νομικών δικαιωμάτων μπορείτε να δείτε εδώ
Βασικές συμβουλές για το πώς μπορούμε να φτιάξουμε ένα Πλάνο Φυγής εδώ
Τηλεφωνικό κέντρο (Διοτίμα): 210-3244380.
Κεντρική εικόνα: istock images
Ακολουθήστε το Woman Toc στο Instagram
