Στις 13 Ιανουαρίου του 1888, τριάντα τρεις εξερευνητές και επιστήμονες συναντήθηκαν στην αμερικανική ιδιωτική λέσχη Cosmos Club, στην Ουάσιγκτον, όπου αποφάσισαν να ιδρύσουν μια κοινότητα «για τον εμπλουτισμό και τη διάδοση των γεωγραφικών γνώσεων» σύμφωνα με τη Wikipedia. Δύο εβδομάδες αργότερα γεννήθηκε η National Geographic Society, για να ακολουθήσει το ομώνυμο περιοδικό.
Στα 133 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει, αυτή η επιστημονική κοινότητα, εξοπλισμένη πλέον με μια πληθώρα μέσων και τεχνολογιών, έχει υποστηρίξει μερικές από τις σπουδαιότερες αποστολές στον κόσμο. Όπως το έργο της περίφημης πρωτευοντολόγου Τζέιν Γκούντολ, πάνω στη μελέτη και την προστασία των χιμπαντζήδων στην Αφρική. Ανάμεσα στους σύγχρονους συνεχιστές της είναι πλέον και ένας Έλληνας επιστήμονας, ο Θοδωρής Αναγνωστόπουλος, ο οποίος εντάχθηκε πρόσφατα στους εξερευνητές της National Geographic Society.
National Geographic και Πομάκοι
«Τα κριτήρια για να σε χρίσουν εξερευνητή είναι δύο», εξηγεί σε συνέντευξή του στο womanTOC. Το πρώτο είναι «το background σου και το έργο που έχεις κάνει έως τώρα». Το δεύτερο, «το νέο έργο που προτείνεις να κάνεις» - το οποίο, αν η κοινότητα κρίνει ότι υπηρετεί τους στόχους της, μπορεί να υποστηρίξει.
«Τα κριτήρια για να σε χρίσουν εξερευνητή στο National Geographic είναι δύο». Το πρώτο είναι «το background σου και το έργο που έχεις κάνει έως τώρα». Το δεύτερο, «το νέο έργο που προτείνεις να κάνεις»
Ο Θοδωρής Αναγνωστόπουλος πληροί και τα δύο κριτήρια. Αφενός, έχει ένα τουλάχιστον εντυπωσιακό βιογραφικό, ως γενετιστής, science engager, κοινωνικός επιχειρηματίας και συνιδρυτής του μη κερδοσκοπικού οργανισμού SciCo (Science Communication) που προωθεί την επιστήμη στο ευρύ κοινό με καινοτόμους τρόπους. Αφετέρου, η νέα ιδέα που πρότεινε με τους συνεργάτες του αξιολογήθηκε πολύ θετικά από τη National Geographic Society. Κάπως έτσι εκπληρώνεται σήμερα ένα «παιδικό όνειρο, όνειρο ζωής», όπως το αποκαλεί ο ίδιος, να γίνει μέλος μιας κοινότητας «με καταπληκτικούς ανθρώπους, από τους οποίους μόνο γνώση και έμπνευση μπορείς να πάρεις. Τώρα τους συναναστρέφομαι online, αλλά από του χρόνου ευελπιστώ και από κοντά».
Συγκεκριμένα, στο νέο εγχείρημα που θα υποστηρίξει η National Geographic Society, ο Θοδωρής Αναγνωστόπουλος μαζί με την ομάδα της SciCo, το Βρετανικό Συμβούλιο στην Ελλάδα (British Council Greece) και εκπαιδευτικούς STEM από την Ξάνθη θα ξεκινήσουν, τον Σεπτέμβριο του 2021, ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης μαθητών στα Πομακοχώρια. Στόχοι του προγράμματος, να αμβλύνει την κοινωνική απομόνωση των νεαρών Πομάκων και να ευαισθητοποιήσει σχετικά με την κλιματική αλλαγή, την εκμετάλλευση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη διατήρηση του φυσικού πλούτου της περιοχής.
Στόχοι του προγράμματος, να αμβλύνει την κοινωνική απομόνωση των νεαρών Πομάκων και να ευαισθητοποιήσει σχετικά με την κλιματική αλλαγή, την εκμετάλλευση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη διατήρηση του φυσικού πλούτου της περιοχής.
«Προσφάτως η National Geographic Society άνοιξε έναν πυλώνα που λέγεται Innovative Education, δηλαδή Καινοτομία στην Εκπαίδευση» εξηγεί ο κ. Αναγνωστόπουλος. Άνοιξε, δηλαδή, μια πόρτα σε ανθρώπους «που δεν είναι αμιγώς εξερευνητές, αλλά προάγουν την επιστήμη μέσω της καινοτομίας στην εκπαίδευση. Σε αυτό το μικρό κανάλι, λοιπόν, μπήκαμε με την ομάδα μου, που έχουμε μεγάλο background στην εκπαίδευση STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics), με άλλα λόγια στη βιωματική εκπαίδευση φυσικών επιστημών, έχοντας τρέξει εδώ και πολλά χρόνια σχετικά έργα σε απομακρυσμένες περιοχές της Ελλάδας» - από το Καστελλόριζο και τη Σύμη μέχρι την Κεφαλλονιά, από την Ανάφη και την Αστυπάλαια μέχρι τα Γιάννενα, από την Κρήτη μέχρι τη Θράκη.
Πριν από λίγα χρόνια, λοιπόν, στις δράσεις τους ανά την Ελλάδα ο κ. Αναγνωστόπουλος και η ομάδα του συνάντησαν τους Πομάκους, παρατηρώντας «ότι αυτοί οι πληθυσμοί είναι απομονωμένοι, τόσο γεωγραφικά όσο και κοινωνικά». Δεν ανακάλυψαν φυσικά την πυρίτιδα, αλλά είχαν μια καινοτόμο ιδέα: να χρησιμοποιήσουν την επιστήμη «ως μια ουδέτερη γλώσσα που γεφυρώνει πολιτισμικές διαφορές, όπως κάνουν, για παράδειγμα, και η τέχνη ή ο αθλητισμός».
Θα αρχίσουν λοιπόν ένα εξωσχολικό πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης STEM για παιδιά 10-16 ετών, όπου Πομάκοι και μη Πομάκοι μαθητές θα συνεργαστούν δημιουργικά. «Τα εργαστήρια είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής και θα επικεντρωθούν στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Τα παιδιά θα έχουν αρχικά την ευκαιρία να μελετήσουν πρότζεκτ σε μικρή κλίμακα και προοδευτικά θα τα εφαρμόσουν στα σχολεία τους και την τοπική κοινότητα για την αντιμετώπιση πραγματικών προβλημάτων. Αυτή η προσέγγιση θα δημιουργήσει ένα ασφαλές και χωρίς περιορισμούς χώρο για εκπαίδευση, ενισχύοντας το κλίμα συνεργασίας και τις δεξιότητες των μαθητών».
Πομάκοι και μη Πομάκοι μαθητές θα συνεργαστούν δημιουργικά. «Τα εργαστήρια είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής και θα επικεντρωθούν στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας»
Το σκεπτικό; Τριάντα πέντε χιλιάδες Πομάκοι, μια εθνική μειονότητα της Ελλάδας επίσημα αναγνωρισμένη από την Συνθήκη της Λωζάνης, κατοικούν σήμερα στον ορεινό όγκο της Ροδόπης, σε ένα μοναδικό φυσικό περιβάλλον. Τα χωριά τους, όπως και η ευρύτερη περιοχή της Θράκης, αποτελούν πλούσια πηγή «καθαρής» ενέργειας: αιολικής ενέργειας, λόγω της ορεινής μορφολογίας, καθώς και ηλιακής ενέργειας τις περισσότερες μέρες του χρόνου.
SciCo: Η επιστήμη γίνεται πιο προσιτή
H SciCo, από το 2008 που ιδρύθηκε συσπειρώνοντας επιστήμονες και επαγγελματίες από διάφορους τομείς, έχει κάνει πραγματικότητα ένα πλήθος προγραμμάτων. Ανάμεσα στις πιο γνωστές δράσεις της είναι τα Science Festivals που διοργανώνει από το 2014 σε Αθήνα, Θεσσαλία, Πάτρα, Ιωάννινα και Κύπρο, «πλατφόρμες όπου η ακαδημαϊκή έρευνα συναντά το σχολείο, τις εταιρείες, το ευρύτατο κοινό». Αλλά και οι διαδικτυακές εκπομπές «Celebrity Science», όπου γνωστά πρόσωπα από την τηλεόραση και τον καλλιτεχνικό χώρο -όπως οι Μαίρη Συνατσάκη, Λυδία Παπαϊωάννου, Διονύσης Ατζαράκης- συνομιλούν με καταξιωμένους επιστήμονες και μαθαίνουν για την επιστήμη.
Ανάμεσα στις πιο γνωστές δράσεις της SciCo, οι διαδικτυακές εκπομπές «Celebrity Science», όπου γνωστά πρόσωπα από την τηλεόραση και τον καλλιτεχνικό χώρο -όπως οι Μαίρη Συνατσάκη, Λυδία Παπαϊωάννου, Διονύσης Ατζαράκης- συνομιλούν με καταξιωμένους επιστήμονες και μαθαίνουν για την επιστήμη.
Τα έργα της SciCo είναι αναπόφευκτα με ημερομηνία λήξης, καθώς εξαρτώνται από χρηματοδοτήσεις, αλλά οι άνθρωποί της ευελπιστούν «να δημιουργήσουμε τη λεγόμενη συστημική αλλαγή, δηλαδή τα αποτελέσματα των έργων μας να αλλάξουν το σύστημα έτσι ώστε το STEM να εισαχθεί κανονικά τουλάχιστον στη δευτεροβάθμια, ίσως και στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση». Ο Θοδωρής Αναγνωστόπουλος έχει πει στο παρελθόν πως όλα τα παιδιά γεννιούνται επιστήμονες, αλλά το εκπαιδευτικό σύστημα –«βαρύ, παλιακό, όχι ιδιαίτερα προσαρμοσμένο στη νέα εποχή»– καταπνίγει την περιέργειά τους. Αν ήταν στο χέρι του, θα το εμπλούτιζε με περισσότερη βιωματική μάθηση. Με μάθηση μέσα από τη δημιουργία έργων. Θα συνέδεε την επιστήμη με την πραγματικότητα.
Για παράδειγμα, θα δίδασκε την ταλάντωση όχι με κιμωλία και μαυροπίνακα όπως τη διδάχθηκε ο ίδιος, αλλά μέσα από ένα ψηφιακό μέσο – ιδανικά, θα έβαζε τους μαθητές να φτιάξουν μια γέφυρα και να παρατηρήσουν τι θα συμβεί όταν αρχίσει να κουνιέται. Ιδιαίτερα μέσα από τα ομαδικά έργα, τα παιδιά αναπτύσσουν «την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, την ομαδικότητα και τη συνεργασία, την κριτική σκέψη με έναν βιωματικό τρόπο».
Αν ήταν στο χέρι του, θα δίδασκε, για παράδειγμα, την ταλάντωση όχι με κιμωλία και μαυροπίνακα όπως τη διδάχθηκε ο ίδιος, αλλά μέσα από ένα ψηφιακό μέσο – ιδανικά, θα έβαζε τους μαθητές να φτιάξουν μια γέφυρα και να παρατηρήσουν τι θα συμβεί όταν αρχίσει να κουνιέται.
Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα μάλλον δεν είναι και το πλέον εκσυγχρονισμένο, για να το πούμε διπλωματικά, όμως ο κ. Αναγνωστόπουλος παρατηρεί εμπειρικά πως κάτι έχει αρχίσει να αλλάζει προς το καλύτερο, τουλάχιστον στα στερεότυπα των φύλων σχετικά με τις επιστήμες: στην αναλογία κοριτσιών-αγοριών σε προγράμματα STEM. «Δεν είμαι σε θέση να σας πω αν το 50% είναι κορίτσια, πάντως είναι υψηλό το ποσοστό τους, ενδεχομένως να φτάνει το 40%. Σε επίπεδο σχολικό, παρατηρώ πρόοδο. Εκεί όπου υπάρχει ζήτημα είναι σε διοικητικό επίπεδο. Δεν βλέπεις πολλές φοβερά αξιόλογες ερευνήτριες να φτάνουν να διοικούν μεγάλους οργανισμούς, ερευνητικά κέντρα».
«Εκεί όπου υπάρχει ζήτημα είναι σε διοικητικό επίπεδο. Δεν βλέπεις πολλές φοβερά αξιόλογες ερευνήτριες να φτάνουν να διοικούν μεγάλους οργανισμούς, ερευνητικά κέντρα»
Πρεσβευτής του περιβάλλοντος
Ένας ακόμα στόχος του Θοδωρή Αναγνωστόπουλου και των συνεργατών του είναι «να βρούμε λύσεις για περιβαλλοντικά ζητήματα». Το περιβάλλον βρίσκεται στο επίκεντρο του νέου, προγράμματος STEM, στα Πομακοχώρια. Ενώ το τελευταίο Athens Science Festival που διοργανώθηκε πριν από την πανδημία του κορονοϊού, το 2019, εστίαζε στην αειφορία και την οικονομία.
Το ενδιαφέρον του για περιβαλλοντικά ζητήματα δεν είναι καινούριο. Μάλιστα, το 2012 είχε εκπαιδευτεί από τον τέως αντιπρόεδρο των ΗΠΑ Αλ Γκορ για θέματα κλιματικής αλλαγής και αναδειχθεί πρεσβευτής του στο πρόγραμμα Climate Reality Project. Σήμερα ο ίδιος θεωρεί «ξεπερασμένη» αυτή την προσέγγιση, «να πηγαίνουμε σε σχολεία, δήμους κ.λπ. και να μεταλαμπαδεύουμε τη γνώση. Πιστεύω πιο πολύ σε μια προσέγγιση βασισμένη σε έργα, για παράδειγμα θα πήγαινα σε ένα σχολείο και θα καθαρίζαμε το ποτάμι από τα πλαστικά φτιάχνοντας ένα φίλτρο που λειτουργεί με τηλεχειρισμό».
Το 2012 είχε εκπαιδευτεί από τον τέως αντιπρόεδρο των ΗΠΑ Αλ Γκορ για θέματα κλιματικής αλλαγής και αναδειχθεί πρεσβευτής του στο πρόγραμμα Climate Reality Project.
Η πανδημία ποιον ρόλο έχει παίξει σε περιβαλλοντικά ζητήματα; Τα έχει επισκιάσει, κατά τη γνώμη σας;
«Νομίζω πως εμμέσως η πανδημία μάς έχει βοηθήσει σε θέματα περιβάλλοντος. Ο ένας λόγος είναι γιατί έχουν μειωθεί κατά 70% τα ταξίδια και οι μετακινήσεις γενικότερα, οπότε εκτιμώ ότι υπάρχει μια εξοικονόμηση στις εκπομπές αερίων. Ο άλλος λόγος είναι γιατί έχει στρέψει ακόμα περισσότερο το ενδιαφέρον του κόσμου προς τους επιστήμονες και την επιστήμη».
Από την άλλη, ένα ταξίδι, πέρα από το περιβαλλοντικό κόστος, μπορεί να συμβάλει στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση. Ο ίδιος το γνωρίζει καλά, καθώς έχει ταξιδέψει σε 92 χώρες και έξι ηπείρους. Κάποια από αυτά τα ταξίδια, μάλιστα, τα έχει κάνει με την οικογένειά του, με δύο μικρά παιδιά, τον 9χρονο σήμερα Αλέξανδρο-Χρήστο και την 3χρονη Μαριάννα-Ηλέκτρα, τα οποία από μωρά έχουν έρθει σε επαφή με την ομορφιά του πλανήτη μας αλλά και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει.
Τις εμπειρίες από τα οικογενειακά ταξίδια τις μοιράζεται μέσα από το κανάλι που έχει δημιουργήσει στο YouTube με τη σύζυγό του, Μαρία Βρανοπούλου, Traveling with kids. Χαρακτηριστικά, σε παλαιότερη συνέντευξή του είχε αφηγηθεί ένα περιστατικό όπου σε επίσκεψη σε ηφαίστειο της Αιθιοπίας είχαν αντικρίσει τόσο τεράστια ρύπανση από πλαστικά, ώστε ο Αλέξανδρος «πήρε μια σακούλα και άρχισε να μαζεύει ό,τι σκουπίδι έβρισκε».
Σε οικογενειακό ταξίδι σε ηφαίστειο της Αιθιοπίας είχαν αντικρίσει τόσο τεράστια ρύπανση από πλαστικά, ώστε ο γιος του «πήρε μια σακούλα και άρχισε να μαζεύει ό,τι σκουπίδι έβρισκε».
«Πιστεύω ακράδαντα ότι τα ταξίδια μάς βοηθούν να ευαισθητοποιηθούμε. Βλέποντας μέρη που είναι ακόμα παρθένα και ζώα ελεύθερα στη φύση, μαθαίνεις να τη σέβεσαι και να κάνεις ό,τι μπορείς για να τη διατηρήσεις», όπως συνοψίζει. Ο ίδιος δεν θα ξεχάσει ποτέ τα νησιά Γκαλαπάγκος, στον Ειρηνικό Ωκεανό, το 2009, την ομορφότερη ίσως ταξιδιωτική εμπειρία της ζωής του μέχρι σήμερα. «Πήγαμε με ιστιοπλοϊκό και είδαμε ελεύθερα στη φύση διάφορα περίεργα ζώα, όπως χελώνες διακοσίων κιλών και ιγκουάνα, τα οποία μάλιστα δεν φοβούνται τον άνθρωπο. Η γεωγραφική απομόνωση των νησιών έχει δημιουργήσει κάποιους ενδημικούς πληθυσμούς. Ήταν ένα ταξίδι National Geographic όπως το φανταζόμαστε».
Ακολουθήστε το WomanToc στο Instagram
