Τοξικοί άνθρωποι, μια φράση που ακούγεται όλο και πιο συχνά στις μέρες μας. Δεν υπήρχαν άραγε παλιότερα; Μήπως δεν είναι πραγματικοί χαρακτήρες ανθρώπων αλλά απλά ένας όρος της μόδας;
Τοξικοί άνθρωποι και τοξικά μοτίβα σχέσεων υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν πάντα. Σίγουρα όμως η εξοικείωση μας με αυτούς τους όρους είναι άμεσα συνυφασμένη με την εξοικείωση και το ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον μας να κατανοήσουμε και να μάθουμε να διαχειριζόμαστε καλύτερα τις σχέσεις μας με τους άλλους αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό. Όσο η δική μας διερεύνηση και ενασχόληση με τον «εσωτερικό μας κόσμο» αυξάνεται τόσο πιο εύκολα ορατό γίνεται και το φαινόμενο της τοξικότητας στις σχέσεις μας αλλά και τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά αυτών που ονομάζουμε «τοξικούς ανθρώπους».
Όσο η δική μας διερεύνηση και ενασχόληση με τον «εσωτερικό μας κόσμο» αυξάνεται τόσο πιο εύκολα ορατό γίνεται και το φαινόμενο της τοξικότητας στις σχέσεις μας αλλά και τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά αυτών που ονομάζουμε «τοξικούς ανθρώπους».
Ποια είναι όμως τελικά τα χαρακτηριστικά των ατόμων αυτών και πώς μπορούμε να αναγνωρίσουμε την ύπαρξη τοξικότητας στις σχέσεις μας, ερωτικές, φιλικές, οικογενειακές ή επαγγελματικές;
Πριν ξεκινήσουμε, εδώ αξίξει να σημειώσουμε πως ως όροι οι παραπάνω δεν αναγράφονται σε κάποιο επίσημο διαγνωστικό εγχειρίδιο ψυχικής υγείας αλλά χρησιμοποιούνται περισσότερο για την περιγραφή μιας συγκεκριμένης κατάστασης ή ενός ατόμου με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και συμπεριφορά. Ίσως στο σημείο αυτό θα είχε νόημα να αναφερθούμε στον επιστημονικό ορισμό της τοξικότητας για να κατανοήσουμε καλύτερα την έννοια της και στις ανθρώπινες σχέσεις. Ως τοξικότητα λοιπόν ορίζεται η διαβάθμιση της δυνατότητας μιας ουσίας να προκαλέσει βλάβη σε έναν οργανισμό.
Κατ’ επέκταση λοιπόν και η τοξικότητα στην συμπεριφορά ενός ατόμου αφορά στην ψυχολογική και συναισθηματική φθορά που προκαλεί στο θύμα του. «Φεύγοντας» θα αφήσει τον απέναντι του με ένα διάχυτο αίσθημα πικρίας και δυσαρέσκειας. Πιθανόν να έχει καταφέρει να «ρουφήξει» την ενέργεια του αφήνοντας τον απογοητευμένο και ανικανοποίητο.
«Φεύγοντας» θα αφήσει τον απέναντι του με ένα διάχυτο αίσθημα πικρίας και δυσαρέσκειας. Πιθανόν να έχει καταφέρει να «ρουφήξει» την ενέργεια του αφήνοντας τον απογοητευμένο και ανικανοποίητο.
Λόγω ίσως των δικών του δυσλειτουργικών συναισθημάτων, της άσχημης εικόνας του εαυτού του ή ακόμα και κάποιας ψυχικής διαταραχής ή ανεπίλυτου τραύματος που ο ίδιος αρνείται να δει και να επενδύσει στην επίλυση του, παρουσιάζει συστηματικά ένας είδος συμπεριφοράς προς τους άλλους ικανής να τους δυσαρεστεί, να τους απογοητεύει ξανά και ξανά, να τους χαλάει την διάθεση και να δημιουργεί μια αίσθηση βαριάς και αρνητικής ατμόσφαιρας.
Συχνά θα παρουσιάσει μια χειριστική και επικριτική συμπεριφορά, θα κατηγορήσει τους άλλους μην αναγνωρίζοντας κανένα δικό του λάθος ή ευθύνη. Θα επικεντρωθεί στα αρνητικά χαρακτηριστικά των άλλων, στον αρνητικό σχολιασμό, υποβιβασμό και υποτίμηση τους ή ακόμα και στην διασπορά ψευδών δεδομένων. Πιθανότατα θα αδιαφορήσει για ανθρώπους από τους οποίους θεωρεί πως δεν έχει να κερδίσει τίποτα ενώ αντίθετα θα πλησιάσει και θα κολακεύσει με ιδιαίτερη μαεστρία αυτούς που μπορούν να τον οφελήσουν. Πολλοί θα χαρακτηρίσουν έναν τοξικό άνθρωπο ως θρασύ, προσβλητικό, χυδαίο, υπερβολικό ή και ψεύτικο ενώ η θυματοποίηση είναι ένα όπλο που θα χρησιμοποιήσει συχνά προς όφελος του.
Τι είδους σχέσεων λοιπόν δημιουργούν άνθρωποι με τοξικά χαρακτηριστικά και πως μπορώ να καταλάβω αν βρίσκομαι κι εγώ σε μια τέτοια;
Το κύριο χαρακτηριστικό των τοξικών σχέσεων είναι η μειωμένη ή ανύπαρκτη αίσθηση ικανοποίηση που παίρνουμε από αυτές. Φυσικά και σε μια απόλυτα υγιή σχέση τα θετικά συναισθήματα δεν αποτελούν το 100% αυτής, ωστόσο όταν βιώνοντας μια σχέση νιώθουμε συνεχώς άσχημα με τον ίδιο μας τον εαυτό, κουρασμένοι, «άδειοι» συναισθηματικά, ανασφαλείς, συνέχως υπόλογοι και ανεπαρκείς, σίγουρα δεν βρισκόμαστε σε μια τέτοια.
Φυσικά και σε μια απόλυτα υγιή σχέση τα θετικά συναισθήματα δεν αποτελούν το 100% αυτής, ωστόσο όταν βιώνοντας μια σχέση νιώθουμε συνεχώς άσχημα με τον ίδιο μας τον εαυτό, κουρασμένοι, «άδειοι» συναισθηματικά, ανασφαλείς, συνέχως υπόλογοι και ανεπαρκείς, σίγουρα δεν βρισκόμαστε σε μια τέτοια.
Τι κάνουμε λοιπόν όντας μέλη σε μια τοξική σχέση;
Το πρώτο βήμα είναι φυσικά να αναγνωρίσουμε και να συνειδητοποιήσουμε την κατάσταση, να «επιτρέψουμε» στον εαυτό μας να παραδεχτεί την δυσλειτουργικότητα της σχέσης αυτής και τον βαθμό της τοξικότητας της. Το επόμενο βήμα είναι να επιλέξουμε ανάλογα με την σημασία και τον ρόλο που αυτή η σχέση έχει στη ζωή μας εάν θα προσπαθήσουμε να «δουλέψουμε» πάνω σε αυτήν ώστε να μπει σε νέες βάσεις και με νέους όρους, εάν φυσικά υπάρχει η θέληση και η δυνατότητα και από τα δυο μέλη της, ή εάν θα αποφασίσουμε να απομακρυνθούμε άμεσα από αυτήν για να προστατέψουμε την δίκη μας ψυχική και όχι μόνο, υγεία.
Ό,τι και να επιλέξουμε πάντως το μόνο σίγουρο είναι πως κανένας άνθρωπος και καμία σχέση «δεν αξίζει να μας κλέβει το χαμόγελο από τα χείλη», ας μην αφήνουμε τον εαυτό μας να το ξεχνάει!
ΧΑΝΙΩΤΗ ΕΛΛΗ-ΜΑΡΙΑ
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ-ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑ
ellichanioti@yahoo.com