Το 1937 συγκλονισμένος από το μακελειό στη Χώρα των Βάσκων ο Πικάσο έκανε θέμα τον ισπανικό εμφύλιο. Ο αντιπολεμικός πίνακας εξορίστηκε για να επιστρέψει στην Ισπανία σαν σήμερα πριν από 35 χρόνια.
Αν και το Εθνικό Μουσείο Τέχνης Βασίλισσα Σοφία στεγάζει εντυπωσιακά έργα σύγχρονης τέχνης, από Νταλί και Ντομίνγκες μέχρι Μιρό, οι περισσότεροι επισκέπτες έρχονται για να θαυμάσουν τη «Γκουέρνικα», τον μεγαλειώδη αντιπολεμικό πίνακα του Πικάσο. Έχει συγκινήσει τον κόσμο όσο κανένα άλλο έργο τέχνης, αν και συνδέεται με έναν από τους αιματηρούς εμφύλιους πολέμους, τον ισπανικό.
Στις 10 Σεπτεμβρίου του 1981 και μετά από σχεδόν 44 χρόνια εξορίας η «Γκουέρνικα» επέστρεψε και πάλι στην πατρίδα της. Μέχρι τότε το αριστούργημα βρισκόταν στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (MoMA) που δυσκολεύτηκε να το αποχωριστεί. Όμως το τέλος της δικτατορίας του Φράνκο το 1975 άνοιξε το δρόμο για την επιστροφή του.
Ο Πικάσο είχε θέσει σαν όρο πως το έργο του θα επέστρεφε στην Ισπανία μόνο εφόσον αποκαθίσταντο στη χώρα «όλες οι ατομικές ελευθερίες». Ο ίδιος ο Πικάσο δυστυχώς είχε πεθάνει δυο χρόνια νωρίτερα. Για λόγους ασφαλείας η μεταφορά του πίνακα είχε κρατηθεί μυστική για να προστατευθεί από επιθέσεις, καθώς μάλιστα βάνδαλος είχε ήδη ψεκάσει τον πίνακα το 1974 με κόκκινο χρώμα. Ο Αλβάρο Μαρτίνεθ-Νοβίλλο, ο οποίος ήταν επιφορτισμένος από το ισπανικό Υπουργείο Πολιτισμού να συνοδεύσει τον πίνακα κατά τη μεταφορά του, θυμάται ακόμη την μυστική αποστολή. Η μεταφορά έγινε υπό άκρα μυστικότητα, ο πίνακας βγήκε από την πίσω πόρτα, όπως δηλώνει ο ίδιος. Ένα αυτοκίνητο με αστυνομικούς με πολιτικά και δύο φορτηγά είχαν πάρει την εντολή να μεταφέρουν τον πίνακα ασφαλή στο αεροδρόμιο.
27 τετραγωνικά πόνος, απόγνωση και θάνατος
Πάνω σε 7,82 επί 3,51 μέτρα καμβά ο Πικάσο απαθανάτισε τη φρίκη του πολέμου στα χρώματα του άσπρου, του μαύρου και του γκρι. Τα 27 τετραγωνικά δείχνουν ένα σκηνικό θανάτου, ακρωτηριασμού, πόνου και μέσα σ’ αυτό ένα τρομαγμένο άλογο και ένα κομμένο χέρι που κρατά ένα λουλούδι και ένα σπασμένο σπαθί. Μια εικόνα χάους, απόγνωσης και απέραντου πόνου.
Αφορμή ήταν η αεροπορική επίθεση στην Χώρα των Βάσκων από τους Γερμανούς και Ιταλούς που πολεμούσαν υπέρ του Φράνκο. Ήταν τον Απρίλιο του 1937 όταν προκλήθηκε το μακελειό. Όταν βομβαρδίστηκε η Γκουέρνικα ο 56χρονος Πικάσο στεκόταν μπροστά σε έναν μεγάλο πίνακα. Η κυβέρνηση του είχε αναθέσει να ζωγραφίσει ένα έργο για την Παγκόσμια Έκθεση στο Παρίσι. Είχε ονομάσει το έργο που προετοίμαζε «Ζωγράφος και μοντέλο», όμως μετά το τραγικό νέο για τη Γκουέρνικα αποφάσισε να κάνει θέμα του τον ίδιο τον πόλεμο. Στη συνέχεια ονόμασε τον πίνακα αυτό Γκουέρνικα, καθώς το έναυσμα ήταν η οργή του για τον βομβαρδισμό.
Ένα σκηνικό βίας
Ο Πικάσο δεν ήθελε να αναδείξει μόνο τα συμβάντα στην Γκουέρνικα, θεματοποίησε συνολικά τον πόλεμο και την καταστροφή. Μετά την Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού το έργο περιόδευσε πάνω από 30 πόλεις της Ευρώπης και των ΗΠΑ, με αποτέλεσμα βέβαια να γίνουν ορατά σημάδια φθοράς στον πίνακα.
Μετά την επιστροφή του στην Ισπανία κόσμησε το Μουσείο Πράδο και από το 1992 βρίσκεται στο Εθνικό Μουσείο Τέχνης Βασίλισσα Σοφία της Μαδρίτης, όπου και θα παραμείνει οριστικά. Ο διευθυντής του Τμήματος Συντήρησης Χόρχε Γκαρθία αναφέρει πως «στη δεκαετία του 1990 ειδικοί από όλο τον κόσμο έκαναν στην Μαδρίτη μια έρευνα για την κατάσταση του πίνακα και το αποτέλεσμα ήταν ομόφωνο: η Γκουέρνικα δεν επιτρέπεται να ταξιδέψει πλέον, επειδή διατρέχει τον κίνδυνο να υποστεί ανεπανόρθωτη ζημιά».
Πηγή: Deutsche Welle
