Τους τελευταίους μήνες του 2020 ο πλανήτης άρχισε από πολύ νωρίς να φοράει το πιο καλό του, λαμπερό χαμόγελο και να στολίζει τα πιο φωτεινά χριστουγεννιάτικα του δέντρα για να υποδεχθεί τη νέα χρόνια, η οποία πόλλοι ήλπιζαν ότι θα φέρει άμεσα χαρά και υγεία, μαζί με το τέλος του κορονοϊού που έχει κάνει τόσους ανθρώπους να υποφέρουν τον τελευταίο χρόνο.
Φαίνεται, όμως, ότι τα μεγάλα κακά δεν «ξορκίζονται» με τρόπο τόσο απλό και πρακτικό και στο πρώτο τρίμηνο του 2021 δεν είναι πολλά εκείνα που έχουν αλλάξει στις ζωές και την καθημερινότητα μας. Ανάμεσα σε εκείνους που εξακολουθούν να δίνουν τον μεγαλύτερο και πιο σκληρό αγώνα, οι άνθρωποι που εργάζονται στον τομέα της υγείας, οι γιατροί και οι νοσηλευτές, σε όποιο τμήμα κι αν είναι το πόστο τους, οι οποίοι έρχονται σταθερά σε επαφή με το πιο άγριο προσωπο αυτής της πανδημίας.
Ίσως να μην υπάρχει καταλληλότερη στιγμή από αυτή, λοιπόν, για να ακούσουμε την μαρτυρίας μίας Ελληνίδας νοσηλεύτριας, μίας γυναίκας που περνάει τη μισή της ζωή κάνοντας ένα από τα πιο απαιτητικά επαγγέλματα που μπορεί να επιλέξει κανείς. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, η Ε. Α. 56 ετών, η οποία εργάζεται τα τελευταία 34 χρόνια σε ένα από τα μεγαλύτερα νοσοκομεία της χώρας μιλάει με συγκινητικά, δυνατά λόγια για τη δουλειά της, μία δουλειά που μπορεί να σου χαρίσει απερίγραπτη πίεση και κούραση, μαζί με αναρίθμητες σκληρές στιγμές, αλλά παράλληλα μπορεί να σου προσφέρει ανείπωτη χαρά, συγκίνηση και τρυφερότητα. Όπως, άλλωστε, όλα τα «επαγγέλματα της προσφοράς» που έχουν να κάνουν αποκλειστικά με την φροντίδα και την αγάπη ενός ανθρώπου για έναν άλλον άνθρωπο.
- Πώς είναι να εργάζεσαι σαν νοσηλεύτρια στην Ελλάδα του 2021;
Eίναι σίγουρα κάτι δύσκολο και απαιτητικό. Από την άλλη, δύσκολα και απαιτητικά είναι, νομίζω, σε όλες τις δουλειές. Απλά η διαφορά είναι ότι το δικό μας το επάγγελμα τα έχει όλα μέσα. Έχει και την πνευματική εργασία, και τη σωματική εργασία και τη συναισθηματική εμπλοκή, γιατί έχεις να κάνεις με ζωντανούς ανθρώπους και με τη φροντίδα τους. Στη δική μας τη δουλειά δεν μπορείς να χαλαρώσεις, πρέπει να είσαι πάντα και μόνιμα παρών, γιατί είναι απαραίτητο να μαθαίνεις συνέχεια κάτι καινούργιο. Είτε αυτό είναι ένα καινούργιο μηχάνημα, είτε πώς λειτουργούν οι νέοι αναπνευστήρες, υπάρχει συνεχής εξέλιξη στον τομέα μας και αυτό είναι ένα πρόβλημα στην Ελλάδα όπου υπάρχουν ελλείψεις, το βάρος πέφτει σε μεγάλο βαθμό στον εργαζόμενο και όλοι κάνουμε λίγο απ' όλα.
Στο εξωτερικό τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά γιατί εκεί υπάρχει η έννοια της εξειδίκευσης. Δηλαδή, κάποιος ειδικεύεται σε κάτι, μαθαίνει να το κάνει πάρα πολύ καλά και κάνει μόνον αυτό. Εδώ όλοι κάνουμε τα πάντα. Κάποια τα κάνουμε 100% αποτελεσματικά, κάποια 80%, κάποια 50%, κάποια 120%, ανάλογα με το πώς θα ταιριάξει στον καθένα το κάθε κομμάτι της δουλειάς μας.
Το βέβαιο είναι ότι είμαστε πλέον σε ένα καλό σημείο και ότι υπάρχει συνεχής αναβάθμιση στη δουλειά. Για παράδειγμα, η σχολή μας αναβαθμίστηκε και μπήκε από τα ΤΕΙ στο πανεπιστήμιο. Πιστεύω ότι όλα αυτά έχουν να κάνουν με το πόσο πολύ χρειαζόμαστε στα αλήθεια τους νοσηλευτές ως επάγγελμα. Ο νοσηλευτής δεν γίνεται να μην είναι εκεί γιατί η εργασία του έχει να κάνει με την φροντίδα ενός ζωντανού οργανισμού. Όσο κι αν προχωρήσει η ιατρική, ακόμα κι αν τομείς της αντικατασταθουν μία μέρα από τη ρομποτική, η νοσηλευτική θα χρειάζεται πάντα ανθρώπους που θα στέκονται με αγάπη δίπλα στον άνθρωπο.
- Ποιο είναι το πιο δύσκολο πράγμα που καλείσαι να αντιμετωπίσεις σε καθημερινή βάση, αλλά και ποιο το πιο ευχάριστο;
Είναι πολλά. Ίσως και να εξαρτάται με το πώς θα σου «κάτσει» ένα γεγονός μία συγκεκριμένη ημέρα. Έπειτα, υπάρχει και το αδιαπραγμάτευτο δεδομένο ότι δεν μπορούν να λειτουργήσουν όλοι οι άνθρωποι σε όλες τις θέσεις. Δεν μπορείς, δηλαδή, να πάρεις μία μωρομάνα και να την βάλεις στην εντατική του Παίδων, δεν θα αντέξει.
Η πραγματικότητα πάντως είναι ότι η ζωή στο νοσοκομείο δεν είναι κάτι που φεύγεις για το σπίτι σου και το αφήνεις πίσω. Η ζωή μας στο νοσοκομείο είναι ένα ρούχο που το πήραμε και το φορέσαμε και αυτό είναι. Στο τέλος, όμως, της ημέρας δεν υπάρχει τίποτα πιο δύσκολο από τον θάνατο. Μπορεί να είναι σκληρό όταν έχεις να αντιμετωπίσεις έναν «δύσκολο» ασθενή ή έναν «δύσκολο» συνοδό. Ακόμα είναι σκληρό όταν βλέπεις τη μοναξιά του ασθενή, ανθρώπους που είναι μόνοι στον θάλαμο και δεν τους έχει συνοδεύσει κανείς. Αφόρητη είναι ακόμα μία πολύ κακή διάγνωση σε νέους ανθρώπους, γιατί, ξέρεις, όλοι έχουμε στεγανά μέσα μας. Ότι σε έναν νέο άνθρωπο είναι πολύ πιο δύσκολο να συμβεί κάτι τραγικό. Όταν το ζεις από κοντά αυτό σε σοκάρει. Μία ανίατη ασθένεια ή ο χαμός ενός νέου ανθρώπου σε ένα τραγικό τροχαίο. Όπως και να έχει, ο θάνατος είναι ό,τι χειρότερο, γιατί είναι ένα σύνορο. Όχι μόνο με τον τρόπο που το ζούμε εμείς, για όλους τους ανθρώπους είναι έτσι.
Από την άλλη υπάρχει και οι ωραίες στιγμές. Άνθρωποι που έχουν «επιστρέψει» από κάτι πάρα πολύ δύσκολο. Που πιστεύεις ότι δεν θα επιζήσουν κι όμως τα καταφέρνουν. Και υπάρχει και κάτι ακόμα που βλέπεις μέσα στο νοσοκομείο. Το πόσο πολύ πιστεύουν οι άνθρωποι στον θεό, σε όποιον θεό έχει ο καθένας, τέλος πάντων. Άτομα που τρέφουν πολύ βαθιά πίστη μέσα τους ή που οδηγούνται προς τα εκεί εξαιτίας όλου αυτού του τραγικού που περνάνε.
Το πιο ωραίο, ξέρεις ποιο είναι; Όταν άνθρωποι που πέρασαν κάτι πολύ σοβαρό και πήραν εξιτήριο, επιστρέφουν για να μας πουν «ευχαριστώ» και δεν τους αναγνωρίζουμε. Το ζω αρκετά συχνά αυτό, στην εντατική του Παίδων όπου εργάζομαι. Παιδιά που έχουν φύγει από το νοσοκομείο ταλαιπωρημένα, κουρασμένα, παραμορφωμένα από την αρρώστια και γυρίζουν πίσω για να μας δουν όμορφοι, γεροί. υγιείς άνθρωποι.
-Έχουν υπάρξει στιγμές που έχεις αισθανθεί φόβο για τον εαυτό σου στο πλαίσιο της δουλειάς;
Όχι, ποτέ. Aκόμα και τώρα με την πανδημία δεν μπορώ να πω ότι αισθάνθηκα φόβο για μένα. Άλλωστε ήμουν και από τους πρώτους που έκαναν το εμβόλιο, δεν είχα κάποιο δισταγμό. Κούραση νιώθω σίγουρα συχνά, αγανάκτηση, ίσως και θυμό. Με τον εαυτό μου θυμώνω κυρίως καμιά φορά που διάλεξε αυτή τη δουλειά. Αλλά η αλήθεια είναι ότι για εμάς η πανδημία του κορονοϊού δεν υπήρξε από μόνη της κάτι το απόλυτα τρομακτικό γιατί αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που παλεύουμε με κάτι πολύ σοβαρό.
Στο παρελθόν οι γιατροί και οι νοσηλευτές έχει χρειαστεί να «πολεμήσουν» κι άλλες σοβαρές καταστάσεις μέσα από μεταδοτικές, επικίνδυνες ασθένειες. Συνάδελφοι μας έχουν κολλήσει κι όλας χίλια δύο πράγματα κατά καιρούς, αλλά τι να κάνεις, αυτή είναι η φύση της δουλειάς μας. Πάντα φροντίζαμε τους ανθρώπους και την κοινωνία και, δυστυχώς, από οικονομικής απόψεως η δουλειά μας δεν ανταμείβεται καθόλου καλά.
Η πραγματικότητα πάντως είναι ότι η ζωή στο νοσοκομείο δεν είναι κάτι που φεύγεις για το σπίτι σου και το αφήνεις πίσω. Η ζωή μας στο νοσοκομείο είναι ένα ρούχο που το πήραμε και το φορέσαμε και αυτό είναι.
-Πόσο εξοικειωμένος πρέπει να είναι με τον θάνατο και την απώλεια κάποιος που αποφασίζει να γίνει νοσηλευτής; Tελικά, μπορεί ένας άνθρωπος να εξοικειωθεί στα αλήθεια με τον θάνατο;
Προσωπικά δεν πιστεύω πως όσο κι αν προσπαθήσει κανείς μπορεί να εξοικειωθεί με τον θάνατο. Το μοναδικό πράγμα που μπορεί κάπως να σε εξοικειώσει με την απώλεια είναι ο χρόνος που σε πιέζει. Αυτή τη στιγμή, υπάρχουν συνάδελφοι μας στις μονάδες αντιμετώπισης του κορονοϊού που απλά δεν προλαβαίνουν καν να σκεφτούν τον θάνατο ενός ασθενή γιατί πρέπει να τρέξουν αμέσως να φροντίσουν κάποιον άλλον που τους έχει ανάγκη. Δεν έχουν καν τον χρόνο να συνειδητοποιήσουν τι έχει συμβεί, να πονέσουν και να κλάψουν. Μόνο υπό αυτές τις συνθήκες μπορεί να αισθανθείς για λίγο οικεία με τον θάνατο.
Στην πραγματικότητα, όμως, η απώλεια ενός ασθενή είναι κάτι που δεν το ξεπερνάς ποτέ. Και μπορεί μετά να κάθεσαι να το σκέφτεσαι και να έχεις τύψεις. Να λες «μήπως ξέχασα να κάνω αυτό και εκείνο; Μήπως έπρεπε να έχω κάνει και το άλλο;». Ασήμαντα πράγματα που δεν θα είχαν κάνει διαφορά. Εγώ κουβαλάω μία τέτοια τύψη. Είχε συμβεί πριν πολλά χρόνια, όταν ένας ασθενής, μεγάλος σε ηλικία, μου είχε ζητήσει μία προσωπική χάρη. Ε, εγώ δεν είχα πάει να το κάνω αμέσως γιατί έτρεχα σε άλλες δουλειές, με άλλους ασθενείς. Όταν έπεστρεψα στο δωμάτιο για να κάνω αυτό που μου ζήτησε είχε πεθάνει. Σκεψου, από τη δεκαετία του '90 και ακόμα το σκέφτομαι αυτό το πράγμα. Δεν μπορώ να το ξεχάσω.
-Πώς έχει επηρεαστεί η καθημερινότητα των ανθρώπων που εργάζονται στον τομέα της υγείας από την πανδημία και μετά;
Σίγουρα οι συνάδελφοι που εργάζονται στα τμήματα φροντίδας ασθενών με κορονοϊό φοβούνται πολύ. Αλλά δεν φοβούνται τόσο πολύ για τους εαυτούς τους, όσο για τους δικούς τους ανθρώπους. Στα σπίτια τους κοιμούνται σε άλλα δωμάτια ή στους καναπέδες για να έρχονται όσο το δυνατόν λιγότερο σε επαφή.
Φυσικά παίρνουμε όλοι πάρα πολλές προφυλάξεις, αλλά η όλη κατάσταση δεν μπορεί να σου δώσει σιγουριά. Είναι κάτι που βρίσκεται παντού γύρω μας, για παράδειγμα στο νοσοκομείο υπάρχει ένα ασανσέρ το οποίο χρησιμοποιείται για τη μεταφορά ασθενών με κορονοϊό. Σε εκείνο το ασανσέρ τοποθετούν ένα χαρτί που λέει «Προσοχή: Xώρος πιθανά μολυσμένος». Όταν περάσει από εκεί ένας ασθενής γίνεται απολύμανση, αλλά το χαρτί καμιά φορά ξεχνιέται εκεί, οπότε δεν μπορείς στα αλήθεια να ξέρεις αν είναι ασφαλές να μπεις στο ασανσέρ ή όχι. Ε, κάποιοι που βιάζονται πολύ μπαίνουν, τι μπορείς να κάνεις; Aλλά όλοι ανησυχούν και προσέχουν. Όσο τολμηρός και ψύχραιμος κι αν είναι κανείς δεν γίνεται να το αγνοήσεις γιατί, πάνω απ' όλα, φοβούνται για τους οικείους τους.
Στην πραγματικότητα, όμως, η απώλεια ενός ασθενή είναι κάτι που δεν το ξεπερνάς ποτέ.
- Πιστεύεις ότι πλέον η εργασία στον τομέα της υγείας θα εκτιμάται, αλλά και θα πληρώνεται καλύτερα στην μετά-κορονοϊού εποχή;
Ξέρεις τι πιστεύω; Ότι οι Έλληνες είναι καλοί άνθρωποι και αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους που καταλαβαίνουν και εκτιμούν τη δουλειά μας. Άλλωστε ο πόνος φέρνει αμέσως τους ανθρώπους πιο κοντά.
Και συμβαίνει κάτι φοβερό στα νοσοκομεία: Όποιος έρθει και μείνει μόνο για δύο μέρες θα φύγει από εκεί μέσα με τις χειρότερες εντυπώσεις. Ότι είναι παραμελημένα, ότι είναι βρώμικα, ότι υπάρχουν ελλείψεις. Αν, όμως, κάποιος έρθει και χρειαστεί να μείνει για καιρό και δει τον τρόπο που του φέρονται, το πόσο θα τον νοιαστούν και πώς θα τον φροντίσουν θα καταλάβει πόσο μεγάλη προσπάθεια γίνεται εκεί μέσα. Το θέμα είναι ότι για να εκτιμήσουν οι άνθρωποι κάτι που τους δίνεται πρέπει να προλάβουν να δεθούν μαζί του. Ίσως, βέβαια, τώρα με τον κορονοϊό να έχουν αρχίσει όλα να εκτιμώνται πιο πολύ γιατί τώρα υπάρχει από πίσω η αγωνία του θανάτου και ο νοσηλευτής είναι για πάρα πολλές ώρες ο μοναδικός άνθρωπος που βλέπεις. Εύχομαι όλα αυτά στο μέλλον να τα εκτιμήσει και η πολιτεία και αυτή η δουλειά να αρχίσει να πληρώνεται πολύ καλύτερα.
-Tι είναι αυτό που ελπίζεις ότι θα μάς έχει μάθει η πανδημία όταν επιτέλους θα έχει τελειώσει;
Λέμε πάντα όλοι μας «η υγεία πάνω απ' όλα». Το λέμε, όμως, μηχανικά χωρίς να πολυκαταλαβαίνουμε τι σημαίνει. Αυτό ελπίζω ότι θα αλλάξει η πανδημία. Ότι θα μας κάνει απλώς να εκτιμήσουμε αυτά που έχουμε και που τα θεωρούμε δεδομένα.
Μου είχαν πει κάποτε μία ιστορία. Για κάποιον που ζήτησε να έχει υγεία και η μοίρα του έδωσε έναν άσσο, μία μονάδα. Μετά ζήτησε αγάπη και πήρε ένα κουλουράκι, ξέρεις σαν μηδενικό. Μετά ζήτησε ευημερία, χρήματα και πήρε άλλο ένα κουλουράκι. Όσα κουλουράκια κι αν σου δώσει η ζωή αν στο τέλος σου πάρει πίσω την μονάδα, τον άσσο, που είναι η υγεία, τι σου έχει απομείνει; Αν δεν είσαι γερός δεν μπορείς να χαρείς απολύτως τίποτα και μπορεί να είναι αλήθεια ότι αλλιώς πεθαίνει ο πλούσιος και αλλιώς ο φτωχός, αλλά στο τέλος το αποτέλεσμα είναι ακριβώς το ίδιο.
Έτσι είναι τα πράγματα. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι πρέπει κάτι να σε αγγίξει προκειμένου να το καταλάβεις. Νομίζω ότι αυτό που ζούμε τώρα πραγματικά μας άγγιξε, μας έχει σημαδεύσει. Και σίγουρα, όταν περάσει η πανδημία, ο κόσμος θα κάνει ότι μπορεί για να «γιατρευτεί» και να ξεχάσει. Θα πέσει στη ζωή με τα μούτρα. Δηλαδή, θα βγαίνεις έξω και δεν θα βρίσκεις ούτε πιάτο να φας, χαμός θα γίνεται (γέλια).
Σημασία έχει ότι αυτή η πανδημία είναι πέρα για πέρα υπαρκτή και εμείς πρέπει να κάνουμε όποια θυσία χρειάζεται για να μην χάσουμε άλλους ανθρώπους.
-Πόσο επικίνδυνη θεωρείς ότι μπορεί να αποδειχθεί η παραπληροφόρηση μέσω διαδικτύου που υπάρχει διαχύτη παντού σχετικά με το ζήτημα της πανδημίας;
Η παραπληροφόρηση υπάρχει πάντα και παντού, αλλά αυτή είναι η στιγμή που κάνει διπλό κακό. Αυτή τη στιγμή δεν έχει καμία σημασία από που ήρθε η πανδημία και τι μπορεί να πιστεύει ο καθένας ότι κρύβεται πίσω της. Σημασία έχει ότι αυτή η πανδημία είναι πέρα για πέρα υπαρκτή και εμείς πρέπει να κάνουμε όποια θυσία χρειάζεται για να μην χάσουμε άλλους ανθρώπους. Και νομίζω ότι αν μπορούσες να βάλεις όλους όσους αμφισβητούν τη σοβαρότητα αυτής της κατάστασης πίσω από ένα μεγάλο τζάμι ώστε να δουν τι περνάνε κάθε μέρα οι συνάδελφοι μας στη Μονάδα Ενταντική Θεραπείας, τότε μόνο θα μπορούσαν να καταλάβουν τι πραγματικά συμβαίνει. Δυστυχώς, τον καθέναν από εμάς τον ακουμπάει μονάχα ό,τι ζει και δεν γίνεται να σε ακουμπήσει κάτι που δεν έχεις ζήσει. Πρέπει, όμως, να έχουμε πάνω απ'όλα σεβασμό για τους ανθρώπους που χάθηκαν και κατανόηση για τους ανθρώπους που υποφέρουν.
- Ποιο θα έλεγες ότι είναι το μεγαλύτερο μάθημα που σε έχει διδάξει αυτή η δουλειά;
Βγαίνεις έξω στον κόσμο και γνωρίζεις έναν άνθρωποι και αυτόματα, υποσυνείδητα τον κατατάσσεις κάπου. Όλοι αυτό δεν κάνουμε; Αυτή η δουλειά μου έχει μάθει ότι μέσα στο νοσοκομείο όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι. Αυτό κάνει η αρρώστια, εξισώνει απόλυτα τους ανθρώπους μεταξύ μας. Στην αρρώστια δεν υπάρχει απολύτως καμία ταξική διαφορά. Ούτε στον θάνατο.
Κεντρική φωτογραφία: Reuters
