Η Γερτρούδη Στάιν υπήρξε πιθανότατα η πιο διάσημη απ' όλες τις Αμερικανίδες της εποχής της που έκαναν το κοσμοπολίτικο Παρίσι των αρχών του 20ου αιώνα μόνιμο σπίτι της. Η Στάιν έζησε στη γαλλική πρωτεύουσα από το 1903 μέχρι τον θάνατο της το 1946, συγκεντρώνοντας στα σαλόνια της τους πιο ταλαντούχους και μυθικούς εκπροσώπους του κινήματος του Μοντερνισμού.
Το θρυλικό πια διαμέρισμα της Στάιν βρισκόταν στο νούμερο 27 της Rue de Fleurus, μόλις μερικά βήματα από τους κήπους του Λουξεμβούργου και έγινε, μέσα στα χρόνια, καταφύγιο για τους σημαντικότερους καλλιτέχνες εκείνης της γενιάς. Συγγραφείς, ποιητές και ζωγράφοι, ανάμεσα τους ο Πικάσο, ο Χέμινγουεϊ, ο Σκοτ Φιτζέραλντ, ο Έζρα Πάουντ και ο Ματίζ, οι οποίοι συναντιόντουσαν τακτικά στο σπίτι της όπου κάθε Σάββατο απόγευμα στηνόντουσαν οι πιο ενδιαφέρουσες καλλιτεχνικές συγκεντρώσεις.
Η Στάιν που γεννήθηκε στο Πίτσμπουργκ, πέρασε τα παιδικά της χρόνια στη Βιέννη πριν επιστρέψει με την οικογένεια της στη Βαλτιμόρη και σπουδάσει στο κολέγιο Radcliffe. Ήταν μία γυναίκα μεγάλης μόρφωσης που υπήρξε μία από τις πιο ιδιαίτερες και αινιγματικές ποιήτριες της εποχής της. Αν και τα ποιητικά έργα της δεν απέκτησαν ποτέ σημαντική απήχηση όσο η Στάιν ήταν εν ζωή, η βιογραφία που έγραψε η ίδια για την ζωή της επί πολλών ετών συντρόφου της, της avant garde καλλιτέχνιδος Άλις Β. Τόλκας αποτέλεσε ένα πραγματικό sensation της δεκαετίας του '30 και έγινε παγκόσμιο best seller, επηρεάζοντας εκατοντάδες καλλιτέχνες σε όλο τον κόσμο και οδηγώντας τις δύο γυναίκες σε μία σειρά διαλέξεων που δόθηκε στην Αμερική σε διάρκεια 6 μηνών.
Παρά την προσωπική της ενασχόληση με τη συγγραφή, όμως, η Στάιν θα μείνει για πάντα χαραγμένη στη συνείδηση του καλλιτεχνικού κόσμου για την σπουδαία της ιδιωτική συλλογή έργων τέχνης, μία από τις εντυπωσιακότερες ιδιωτικές συλλογές που έχουν υπάρξει ποτέ στον δυτικό κόσμο-αν όχι η σημαντικότερη. Καθοριστικό ρόλο σε όλο αυτό έπαιξε, ωστόσο, ο Λίο Στάιν, αδελφός της Γερτρούδης, ο οποίος μετακόμισε μαζί της στο Παρίσι και την έβαλε σε εναν υψηλό κύκλο κριτικών τέχνης και εμπόρων σημαντικών έργων εκείνης της περιόδου, συστήνοντας της από κοντά σπουδαίες δημιουργίες του Σεζάν και του Ρενουάρ. Γρήγορα η Γερτρούδη με το σπινθιροβόλο πνεύμα, τις πρωτοποριακές ιδέες και την δυναμική προσωπικότητα έγινε αναπόσπαστο μέλος των καλλιτεχνικών κύκλων του Παρισιού, αρχίζοντας να κάνει παρέα με τους πιο έξυπνους και χαρισματικούς ανθρώπους που έφταναν στην πόλη του Φωτός από κάθε γωνιά του πλανήτη για να εμπνευστούν και να δημιουργήσουν. Σε σύντομο χρονικό διάστημα η ξεχωριστή αυτή γυναίκα έπαψε να είναι απλά μία ανήσυχη ποίητρια και μία πολύ ευκατάσταση συλλέκτρια έργων τέχνης. Έγινε μέντορας και συμβουλάτορας μερικών εκ των κορυφαίων καλλιτεχνών του 20ου αώνα, παίζοντας καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση του έργου τους.
Ο Πικάσο συναντά τον Χέμινγουεϊ και τη Γερτρούδη Στάιν στην ταινία «Μεσάνυχτα στο Παρίσι» του Γούντι Άλεν.
Μπορεί η Γερτρούδη να μην ήταν μούσα ήταν όμως κάτι άλλο, σημαντικότερο. Ήταν ο άνθρωπος εμπιστοσύνης, η καλύτερη φίλη και εκείνη που πάντα ήξερε ποια ήταν η σωστή κίνηση. Για τον Πάμπλο Πικάσο και τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ σίγουρα υπήρξε όλα τα παραπάνω. Μπορεί οι συγκρούσεις τους πάνω σε καλλιτεχνικά θέματα να έχουν μείνει στην ιστορία ως ανεπανάληπτες, ωστόσο και οι δύο μεγάλοι δημιουργοί στρεφόντουσαν σε εκείνη κάθε φορά που ήθελαν μία πολύτιμη συμβουλή για τη δουλειά τους.
Γρήγορα οι τοίχοι της Rue Fleurus γέμισαν με πίνακες του Ρενουάρ, του Γκωγκέν, του Σεζάν, του Ματίζ και του Πικάσο. Έμοιαζε λες και ολόκληρος ο ιμπρεσσιονισμός, ο πρώιμος εξπρεσιονισμός και ο κυβισμός που υπήρχε στον κόσμο να είχαν συγκωντρωθεί μέσα σε ένα μονάχα σαλόνι. Τελικά το 1914 ο Λίο Στάιν αποφασίζει να αφήσει το Παρίσι για την Ιταλία παίρνοντας μαζί του πολλά από τα έργα που είχαν αποκτήσει από κοινού με την αδελφή του και έτσι η απαράμιλλη αυτή συλλογή χωρίστηκε στα δύο.
Όταν ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ εγκαταστάθηκε στο Παρίσι με τη σύζυγό του, Χάντλεϊ, έγινε αμέσως τακτικούς θαμώνας στα σαλόνια της Στάιν. Εκείνη σχολίαζε την αδημοσίευτη δουλειά του (μάλιστα, τα χρόνια που ακολούθησαν πήρε επίσημα το credit ως καθοριστικός παράγοντας επηρροής στο στυλ γραφής του) και εκείνος ήταν βαθιά εντυπωσιασμένος όχι μόνον από την συλλογή της, αλλά και από την ίδια την ύπαρξη της. Την ίδια στιγμή η νεαρή Χάντλεϊ δεν συμπαθούσε την Γερτρούδη η οποία δεν της έδινε καμία απολύτως σημασία, καθώς, όπως έλεγε η ίδια «δεν είχε καθόλου χρόνου για συζύγους». Τις άφησε στο διπλανό σαλόνι να κάνουν παρέα με την σύντροφο της Άλις, όσο εκείνη κλεινόταν στο γραφείο της με τους κορυφαίους καλλιτέχνες του παγκόσμιου Μοντερνισμού μεταφέροντας τους τις ιδέες της για την ζωή και την τέχνη.
Δείτε στο βίντεο την σπουδαία συλλογή και το διαμέρισμα της Γερτρούδης Στάιν.
Όπως έγραψε ο Χέμινγουεϊ στο βιβλίο του «Μία Κινητή Γιορτή», το οποίο αναφέρεται στη ζωή στο Παρίσι τη δεκαετία του '20, η Γερτρούδη Στάιν ήταν πολύ επιβλητική και έμοιαζε με Ρωμαίο αυτοκράτορα: «Αυτό είναι καλό πράγμα, αν σου αρέσει η γυναίκα σου να μοιάζει με Ρωμαίο αυτοκράτορα,» γράφει χαρακτηριστικά. Πάντως η πιο διάσημη αναπαράσταση της μορφής της Στάιν φτάνει σε εμάς δια μέσου ενός σπουδαίου πίνακα, ενός έργου που θεωρείται πως άλλαζε ριζικά την αποτύπωση της γυναικείας μορφής πάνω στον καμβά. «Το Πορτραίτο της Γερτρούδης Στάιν» φιλοτεχνημένο από τον Πάμπλο Πικάσο το 1906 παρουσιάζει την ανεπανάληπτη αυτή γυναίκα με μία παγωμένη έκφραση στο πρόσωπο, σα να φοράει λευκό, πέτρινο προσωπείο. Όπως είχε γράψει ο κριτικός τέχνης Τζόναναθ Τζόουνς στον βρετανικό Guardian: «Από την Αναγέννηση και μετά οι γυναίκες παρουσιαζόντουσαν στην παγκόσμια τέχνη ως πανέμορφα, αψεγάδιαστα, θεϊκά πλάσματα . Σε αυτόν τον πίνακα σίγουρα δεν είναι αυτό το ζητούμενο. Εδώ η Γερτρούδη Στάιν παρουσιάζεται πέτρινη, παγωμένη, ανέκφραστη. Δεν είναι ούτε σεξουαλική, ούτε νέα, ούτε υποτακτική. Είναι κάτι ολότελα καινούργιο για τούτο τον κόσμο. Σε πλήρη έλεγχο της εξουσία της ίδιας της ταυτότητας».
Από τα τα ξέφρενα 20's μέχρι τα επαναστατημένα 60΄s και τα θορυβώδη 70's και 80's, καλλιτέχνιδες, avant garde περσόνες, συγγραφείς, ποιήτριες, μούσες και γκρούπις εισβάλουν στον κόσμο της τέχνης θέλοντας να αφήσουν το δικό τους αποτύπωμα στην ιστορία. Και είτε το παραδέχονται, είτε όχι, το βασικό πρότυπο, η κεντρική ιδέα θα είναι πάντα η Γερτρούδη. Η γυναίκα που δεν ήταν πολύ ωραία, ποτέ ποθητή, ποτέ είδωλο σεξουαλικότητας. Ήταν όμως φάρος. Αυτό που οι εξυπνότεροι και πιο ταλαντούχοι άντρες στον κόσμο χρειαζόντουσαν-περισσότερο και από τον έρωτα.
Κεντρική φωτογραφία: Wikipedia
