«Ο Γεράσιμος (μετέπειτα Μάκης), γεννημένος το 1952 από φτωχή οικογένεια σε ένα ορεινό χωριό της Πελοποννήσου και πρωτότοκος, έφυγε από το χωριό του γύρω στα δεκατρία προκειμένου να συνεισφέρει οικονομικά στις ανάγκες της επταμελούς οικογένειας. Παρότι καλός μαθητής -όσο και όταν προλάβαινε να παρακολουθεί τα μαθήματα στο σχολείο-, δεν είχε την επιλογή να συνεχίσει το γυμνάσιο στον τόπο του.
»Με πρωτοβουλία του πατέρα του, βρέθηκε στην Αθήνα το 1965 να δουλεύει παραγιός σε έναν συγχωριανό τους, τον Τάσο, που είχε ανοίξει μπακάλικο στην Κυψέλη και τα πήγαινε αρκετά καλά. Το “αρκετά καλά” και η ευάλωτη υγεία του Τάσου ήταν αυτά που έδωσαν δουλειά στον Γεράσιμο, πράγμα για το οποίο -φυσικά- ήταν ευγνώμων».
Θα μπορούσε να είναι η αρχή μυθιστορήματος, αλλά πρόκειται για την αφετηρία ενός νέου, διαφορετικού βιβλίου με συμβουλές επιχειρηματικότητας. Τα «Μυστικά επιτυχίας για οικογενειακές επιχειρήσεις στη νέα εποχή» της Μαρίκας Λάμπρου (εκδ. Πατάκη) μας ξεναγούν, ασυνήθιστα, στον κόσμο των οικογενειακών επιχειρήσεων, μέσα από ένα αφηγηματικό εύρημα το οποίο κάνει ακαταμάχητα ελκυστική την ανάγνωσή τους: μέσα από επινοημένους χαρακτήρες και ιστορίες, που ωστόσο έχουν βασιστεί σε εμπειρίες της συγγραφέα.
Τα «Μυστικά επιτυχίας για οικογενειακές επιχειρήσεις στη νέα εποχή» μάς ξεναγούν, ασυνήθιστα, στον κόσμο των οικογενειακών επιχειρήσεων, μέσα από επινοημένους χαρακτήρες και ιστορίες.
Για πολλούς από εμάς το περιεχόμενο του βιβλίου θα αγγίξει μια ευαίσθητη χορδή. Γιατί ακόμα και αν δεν εργαζόμαστε σε οικογενειακή επιχείρηση ή δεν σκοπεύουμε να ανοίξουμε τη δική μας, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της πιθανότατα ήδη αποτελούν κομμάτι του προσωπικού μας αφηγήματος, των αναμνήσεών μας, δεδομένου ότι οκτώ στις δέκα ελληνικές επιχειρήσεις είναι οικογενειακές.
Προσωπικά, έχω ζήσει και συνεχίζω να ζω τις οικογενειακές επιχειρήσεις από κοντά, και ως παιδί και ως σύντροφος. Δεν έπαψα ποτέ να εκπλήσσομαι από την αγάπη, το πάθος, το μεράκι, τη ζεστασιά, την ευελιξία τους, χαρακτηριστικά που τους επιτρέπουν όχι μόνο να επιβιώνουν αλλά, συχνά, και να ευδοκιμούν, παρότι τουλάχιστον στο ξεκίνημά τους μοιάζουν με ψαράκια σε ωκεανό όπου το μεγάλο τρώει το μικρό. Για όλα αυτά μίλησε η συγγραφέας και σύμβουλος επιχειρήσεων στο womanTOC.
Η αγάπη, το πάθος, το μεράκι, η ζεστασιά τους, η ευελιξία τους επιτρέπουν στις οικογενειακές επιχειρήσεις όχι μόνο να επιβιώνουν αλλά, συχνά, και να ευδοκιμούν, παρότι τουλάχιστον στο ξεκίνημά τους μοιάζουν με ψαράκια σε ωκεανό όπου το μεγάλο τρώει το μικρό.
Πώς προέκυψε η ιδέα ενός βιβλίου για τις οικογενειακές επιχειρήσεις; Τις έχετε ζήσει από κοντά, είτε, π.χ., ως στέλεχος είτε στο οικογενειακό περιβάλλον σας;
«Και τα δυο! Προέρχομαι από μικρή οικογενειακή επιχείρηση, την κλασική των δεκαετιών ‘70 και ’80, με μετόχους και εργαζόμενους τους εξής δύο: τη μητέρα μου και τον πατέρα μου. Αργότερα γνώρισα και άλλες, πιο πολύπλοκες μορφές οικογενειακών επιχειρήσεων ως εργαζόμενη αλλά και ως συνεργάτης τους. Και οι δύο εμπειρίες ήταν εξαιρετικά διδακτικές και παρακινητικές προκειμένου να ξεκινήσω τη συγγραφή του βιβλίου. Στη μικρή οικογενειακή μας επιχείρηση έμαθα την αξία του κόπου, έζησα την αγωνία του αβέβαιου αύριο, απόλαυσα τις ευκαιρίες των ανοιχτών οριζόντων. Στις άλλες επιχειρήσεις έμαθα πώς λειτουργούν οι κανόνες της επιχειρηματικότητας σε διαρκώς μεταβαλλόμενα οικονομικά και τεχνολογικά περιβάλλοντα».
«Στη μικρή οικογενειακή μας επιχείρηση έμαθα την αξία του κόπου, έζησα την αγωνία του αβέβαιου αύριο, απόλαυσα τις ευκαιρίες των ανοιχτών οριζόντων».
Στο βιβλίο σας αναφέρεστε εκτεταμένα στα δυνατά και αδύναμα σημεία των οικογενειακών επιχειρήσεων. Όταν μιλάμε όμως για τις ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις συγκεκριμένα, έχουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά; Και πώς αυτά μπορούν να τις βοηθήσουν να επιβιώσουν στη λεγόμενη παγκοσμιοποιημένη αγορά;
«Κατά τη διάρκεια της στελεχιακής μου διαδρομής γνώρισα πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Δεν περίμενα ότι θα βρω τόσο πολλές ομοιότητες ανάμεσα σε μια ελληνική και μια γερμανική, για παράδειγμα, οικογενειακή επιχείρηση.
»Τα βασικά χαρακτηριστικά μιας οικογενειακής επιχείρησης δεν έχουν εθνικό πρόσημο, είναι ίδια παντού. Η ταχύτητα, η ευελιξία, η αλληλεγγύη διέπουν τη λειτουργία των οικογενειακών επιχειρήσεων σε κάθε άκρη της γης. Αλλά διαπίστωσα και κάποιες αναμενόμενες διαφορές: οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν, συνήθως, το προφίλ “ατίθασου εφήβου”, ενώ οι ευρωπαϊκές θυμίζουν περισσότερο “συντηρητικό γεροντοπαλίκαρο”. Μεγαλύτερη ευελιξία, πιο σπιρτόζικο πνεύμα, πιο τολμηρές αποφάσεις είναι δυνατά ελληνικά χαρακτηριστικά που αν συνδυαστούν με οργάνωση, πειθαρχία και υιοθέτηση σύγχρονων μεθόδων λειτουργίας (χαρακτηριστικά συχνά σε οικογενειακές επιχειρήσεις του εξωτερικού), μπορούν να βοηθήσουν τις ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις όχι απλά να επιβιώσουν στη νέα παγκοσμιοποιημένη αγορά, αλλά να θριαμβεύσουν. Προς το παρόν, όμως, διαθέτουμε πολλά χαρακτηριστικά από την πρώτη ομάδα και λίγα από τη δεύτερη».
«Οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν, συνήθως, το προφίλ “ατίθασου εφήβου”, ενώ οι ευρωπαϊκές θυμίζουν περισσότερο “συντηρητικό γεροντοπαλίκαρο”»
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει κάποιος που ιδρύει τη δική του οικογενειακή επιχείρηση στην Ελλάδα σήμερα; Όσον αφορά την υποστήριξη της επιχειρηματικότητας από το ελληνικό κράτος, έχουν γίνει κάποια βήματα προόδου τα τελευταία χρόνια;
«Στο παρελθόν η έναρξη επιχειρηματικής δραστηριότητας ήταν άσκηση για γερά νεύρα στην Ελλάδα και σε κάποιο, έστω και μειωμένο, βαθμό συνεχίζει να είναι. Τα πλοκάμια της γραφειοκρατίας ακόμη δεν έχουν καταπολεμηθεί στο βαθμό που απαιτείται. Καθυστερούν, εμποδίζουν, απογοητεύουν, εκνευρίζουν καθημερινά πολλούς (εν δυνάμει και μη) επιχειρηματίες. Είμαστε όμως, πλέον, στη σωστή κατεύθυνση. Η επιχειρηματικότητα αποδαιμονοποιείται και οι επιχειρηματίες δεν φοβούνται ότι θα εισπράξουν τη ρετσινιά του “απατεώνα κεφαλαιοκράτη” αν δηλώσουν ότι επιχειρούν».
«Τα πλοκάμια της γραφειοκρατίας ακόμη δεν έχουν καταπολεμηθεί στο βαθμό που απαιτείται. Καθυστερούν, εμποδίζουν, απογοητεύουν, εκνευρίζουν καθημερινά πολλούς (εν δυνάμει και μη) επιχειρηματίες»
Ποιες δυσκολίες θα αντιμετωπίσει μια γυναίκα, συγκεκριμένα, στις σύγχρονες οικογενειακές επιχειρήσεις; Έχουν αλλάξει τα πράγματα προς το καλύτερο για το φύλο μας;
«It’s still a man’s world! Θα δούμε γυναίκες-μέλη της οικογένειας σε διοικητικά συμβούλια οικογενειακών επιχειρήσεων, αλλά ελάχιστες φορές σε καίριες θέσεις λήψης αποφάσεων. Η τιμή προς το φύλο εξαντλείται σε διακοσμητικές θέσεις.
»Στις ελάχιστες περιπτώσεις οικογενειακών επιχειρήσεων διοικούμενων από γυναίκες, η απόδοση των επιχειρήσεων αυτών είναι αξιοπρόσεκτη. Στην πλευρά των εργαζομένων, τώρα, θα δούμε αρκετές γυναίκες, αλλά καθώς ανεβαίνουμε τη σκάλα της διοικητικής ιεραρχίας το ποσοστό τους μειώνεται.
»Είναι καλύτερα από πριν, αλλά είμαστε ακόμη μακριά από την ισορροπία. Αυτό συμβαίνει γιατί στις οικογενειακές επιχειρήσεις επιβιώνουν σε σημαντικό βαθμό τα κοινωνικά στερεότυπα αναφορικά με το ρόλο των γυναικών, οπότε οι αντιλήψεις είναι κατά κανόνα πιο συντηρητικές από ό,τι στον λοιπό επιχειρηματικό κόσμο. Στις οικογενειακές επιχειρήσεις είναι ακόμη συχνό το φαινόμενο γυναικών-ηρωίδων που εξαντλούνται καθώς έχουν στο 100% την ευθύνη του σπιτιού και των παιδιών ενώ παράλληλα εργάζονται όσο και οι άνδρες. Δεν χρειαζόμαστε, όμως, άλλες εξουθενωμένες ηρωίδες. Γυναίκες που να διεκδικούν τη θέση που τους αξίζει χρειαζόμαστε!»
«Στις οικογενειακές επιχειρήσεις είναι ακόμη συχνό το φαινόμενο γυναικών-ηρωίδων που εξαντλούνται καθώς έχουν στο 100% την ευθύνη του σπιτιού και των παιδιών ενώ παράλληλα εργάζονται όσο και οι άνδρες»
Εσείς στη διάρκεια της καριέρας σας, ιδιαίτερα ως ανώτατο στέλεχος σε επιχειρήσεις, έχετε αντιμετωπίσει προκλήσεις λόγω του φύλου σας;
«Φυσικά! Ειδικά στις εταιρείες τεχνολογίας, στις οποίες έχω περάσει τα 2/3 της καριέρας μου, οι γυναίκες σε υψηλές θέσεις ήταν σεβαστές μεν, θεωρούνταν “περίεργο είδος” δε. Και σίγουρα δεν αποτελούσαν role model για τους άνδρες συναδέλφους. Όσο περισσότερο προσομοίαζε το στυλ μας στο ανδρικό τόσο πιο αποδεκτές ήμασταν. Ο χαρακτηρισμός “αντράκι” αποτελούσε τίτλο τιμής και ένδειξη γυναίκας δυναμικής, άξιας να της εμπιστευθεί η επιχείρηση ευθύνες. Η ανεπηρέαστη στόχευση, η ανθεκτικότητα και η διεκδίκηση ίσων ευκαιριών και ισότιμης αντιμετώπισης ήταν καθημερινά στο πρόγραμμά μας».
«Ο χαρακτηρισμός “αντράκι” αποτελούσε τίτλο τιμής και ένδειξη γυναίκας δυναμικής, άξιας να της εμπιστευθεί η επιχείρηση ευθύνες»
«Η κρίση την οποία προκάλεσε η πανδημία του κορονοϊού στις επιχειρήσεις θα αφήσει το στίγμα της για πολλά χρόνια» γράφετε στο επίμετρο. Ποιες αλλαγές βλέπετε να συντελούνται ήδη στην αγορά και ποιες τάσεις προβλέπετε ότι θα επικρατήσουν στη μετα-πανδημική εποχή; Οι οικογενειακές επιχειρήσεις, πιστεύετε, θα συνεχίσουν να κυριαρχούν στην ελληνική αγορά ή θα παραμεριστούν από άλλα μοντέλα;
«Θα συζητιέται για πολλές δεκαετίες η πανδημία, τουλάχιστον εξαιτίας του γεγονότος ότι έδρασε ως καταλύτης για πολλές αλλαγές που πριν απλά αχνοφαίνονταν. Για παράδειγμα, το μέλλον της εργασίας είναι πλέον διαφορετικό: ψηφιακό, απομακρυσμένο, virtual. Οι συνήθειες των καταναλωτών αλλάζουν, οι προτεραιότητές τους επίσης, τα κριτήρια με τα οποία επιλέγουν είναι πιο ευαισθητοποιημένα σε σχέση με το περιβάλλον και την κοινωνία. Το ηλεκτρονικό εμπόριο δυναμώνει ολοένα και περισσότερο, ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι μονόδρομος για τις οικογενειακές επιχειρήσεις που θέλουν να επιβιώσουν. Τα μικρά και ευέλικτα επιχειρηματικά σχήματα θα ευνοηθούν. Αυτό μπορεί να αποτελέσει τεράστια ευκαιρία για την πλειοψηφία των οικογενειακών επιχειρήσεων στη χώρα μας».
«Τα μικρά και ευέλικτα επιχειρηματικά σχήματα θα ευνοηθούν. Αυτό μπορεί να αποτελέσει τεράστια ευκαιρία για την πλειοψηφία των οικογενειακών επιχειρήσεων στη χώρα μας»
Ποια είναι η σημαντικότερη συμβουλή που θα δίνατε σε κάποιον που αποφασίζει, τολμηρά, να ιδρύσει τη δική του οικογενειακή επιχείρηση στην εποχή της πανδημίας;
«Να αγαπάει αυτό που σκέφτεται να κάνει και να υπολογίζει ότι για να πετύχει χρειάζεται κατάθεση ψυχής. Αν δεν έχει πάρει απόφαση το τελευταίο, ας μην κάνει τον κόπο να ξεκινήσει, θα αποτύχει. Οι εποχές θα αλλάζουν, οι επιχειρήσεις θα μετασχηματίζονται, οι τεχνολογίες θα εξελίσσονται, οι μέθοδοι και οι λειτουργίες θα εκσυγχρονίζονται και η ψυχή θα παραμένει ο μόνος σταθερός και αξιόπιστος παράγοντας αληθινής και μακροπρόθεσμης επιτυχίας για κάθε επιχείρηση, πολύ δε περισσότερο για τις οικογενειακές».
«Η ψυχή θα παραμένει ο μόνος σταθερός και αξιόπιστος παράγοντας αληθινής και μακροπρόθεσμης επιτυχίας για κάθε επιχείρηση, πολύ δε περισσότερο για τις οικογενειακές».
Γράψατε για τις οικογενειακές επιχειρήσεις μέσα από φανταστικές ιστορίες επινοημένων χαρακτήρων - προσωπικά διάβασα το βιβλίο σας ευχάριστα σαν μυθιστόρημα. Πώς σάς γεννήθηκε αυτή η ιδέα;
«Είχα εξαρχής στο μυαλό μου τους προβληματισμούς, τις ιδέες, τις απόψεις, τις προτάσεις που ήθελα να επικοινωνήσω, αλλά επιθυμούσα να το κάνω με έναν τρόπο που θα βοηθούσε να γίνουν πιο εύκολα κατανοητά. Η πλοκή μιας ιστορίας βοηθάει πάντα προς αυτή την κατεύθυνση και έτσι αποφάσισα να “πλάσω” επιχειρηματικές οικογένειες αντιπροσωπευτικές του χωροχρόνου της Ελλάδας των τελευταίων πέντε δεκαετιών. Οι χαρακτήρες είναι “προικισμένοι” με συμπεριφορές και λογικές που έχω γνωρίσει στην πράξη. Η μυθοπλασία με βοήθησε να αποτυπώσω κάποια φαινόμενα πολύ πιο έντονα από όσο θα μπορούσα αν, απλά, τα περιέγραφα θεωρητικά».
«Αποφάσισα να “πλάσω” επιχειρηματικές οικογένειες, αντιπροσωπευτικές του χωροχρόνου της Ελλάδας των τελευταίων πέντε δεκαετιών»
Ποια ελληνική οικογενειακή επιχείρηση, κατά τη γνώμη σας, αφηγείται το πιο επιτυχημένο success story; Μπορείτε να ξεχωρίσετε ένα ή περισσότερα brands;
«Αυτή, ομολογώ, ότι είναι η πιο δύσκολη ερώτηση. Υπάρχουν ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις τις οποίες εκτιμώ και θαυμάζω, και άλλες για τις οποίες απορώ πώς είναι ακόμη ζωντανές. Δεν θα ήθελα να μπω στον πειρασμό να ονοματίσω την τάδε ή τη δείνα επιχείρηση. Απλά θα σημειώσω ότι, ανεξαρτήτως μεγέθους, η χώρα μας διαθέτει πολλές υγιείς και δυναμικές οικογενειακές επιχειρήσεις που βασίζουν τη μακροπρόθεσμη επιτυχία τους σε έναν ισορροπημένο συνδυασμό οικογενειακών αξιών και σύγχρονων αρχών επιχειρηματικότητας. Αυτός ο συνδυασμός δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί και όποιες οικογενειακές επιχειρήσεις τον πετυχαίνουν γίνονται αήττητες!».
Info
Η Μαρίκα Λάμπρου είναι σύμβουλος επιχειρήσεων, γνωστή και για τις πρωτοβουλίες της στην προώθηση των γυναικών στις επιχειρήσεις. Σήμερα είναι μέλος ΔΣ των εταιρειών ΔΕΠΑ, Entersoft και Focus Bari. Διαθέτει περισσότερα από 30 χρόνια επιτυχημένης στελεχικής εμπειρίας σε σημαντικές ελληνικές και πολυεθνικές εταιρείες (BSH, HP, Microsoft, SingularLogic, Intersys, ΚΑΥΚΑΣ), τα τελευταία 15 χρόνια ως γενική διευθύντρια και ως CEO.
