Μια συζήτηση με την καθηγήτρια Μπέτανι Χιουζ είναι εξίσου ενδιαφέρουσα με τους αρχαιολογικούς θησαυρούς που φέρνει η ίδια στο φως. Στη νέα της σειρά «Θησαυροί με την Μπέτανι Χιουζ» (Viasat History) μελετά την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού. Αξιοποιώντας την αποκλειστική πρόσβαση σε σημαντικά κειμήλια του παρελθόντος, αλλά κα την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, η ιστορικός και συγγραφέας Μπέτανι Χιουζ επισκέπτεται αρχαία ναυάγια, ναούς, ανάκτορα, αλλά και υπόγειους λαβύρινθους, ενώ ζει από κοντά την εμπειρία των αρχαιολογικών ανασκαφών στην Ελλάδα, στο Γιβραλτάρ, τη Μάλτα και άλλες τοποθεσίες της Μεσογείου, όπως η Δήλος. Η Μπέτανι μέσα από τη σειρά θέλησε να κάτι βρει κάτι ενθαρρυντικό, παρά το συλλογικό τραύμα της πανδημίας. Για τo λόγο αυτό, σήκωσε το τηλέφωνο της και κάλεσε τους φίλους της, ακαδημαϊκούς, ιστορικούς, αρχαιολόγους, σε όλο τον κόσμο για να μάθει πώς περνούν αυτές τις δύσκολες μέρες. Πολλοί από αυτούς μοιράστηκαν μαζί της τις έρευνες τους και της έδωσαν πρόσβαση σε πολύ σημαντικές αρχαιολογικές τοποθεσίες. Δίχως την συνεργασία τους, η ολοκλήρωση αυτής της σειράς θα ήταν αδύνατη.
Μας μίλησε λίγο πριν την πρεμιέρα της σειράς και μοιράστηκε μαζί της την εμπειρίας της, αλλά και μια περιπετειώδη ιστορία κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων στην Ελλάδα.
Ο Χέγκελ είχε πει ότι «Το μόνο πράγμα που μας διδάσκει η ιστορία είναι ότι τίποτε δεν μας διδάσκει η ιστορία». Είναι μια σκέψη που γεννά ανησυχία, διότι πολλά έχουν πάει στραβά κατά την εξέλιξη της παγκόσμιας ιστορίας. Μάλιστα, όπως συχνά λέγεται, η ιστορία επαναλαμβάνεται. Υπάρχει τρόπος να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος;
Η γέννηση της ανθρώπινης σκέψης πριν από περίπου 200.000 έως 70.000 χρόνια ήταν ο παράγοντας που καθόρισε το τι πλάσματα είμαστε σήμερα. Επομένως, είναι πολύ ενδιαφέρουσα η ιδέα ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται, αλλά προσωπικά δεν θεωρώ ότι αυτό το μείζον. Πιστεύω ότι διδασκόμαστε από την ιστορία, ωστόσο το πρόβλημα είναι ότι ως είδος εξακολουθούμε να είμαστε φιλόδοξοι, ανταγωνιστικοί, άπληστοι. Και παρά το γεγονός ότι έχει συντελεστεί σπουδαία πρόοδος στον ανθρώπινο πολιτισμό, αλλά και στις σχέσεις που αναπτύσσουμε μεταξύ μας, η αρχαία ιστορία είναι σημαντική διότι ο αρχαίος κόσμος, αλλά και ο προϊστορικός, ρίχνουν φως στο τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι επιχειρήσουν να κατανοήσουν και πειραματίζονταν με τη ιδέα του πολιτισμού και της κοινωνίας. Προσπαθούσαν να κατανοήσουν τις σχέσεις που αναπτύσσονται εντός μιας πόλης, εντός των διαφορετικών οικονομικών ομάδων, αλλά και ανάμεσα στα διαφορετικά έθνη. Επομένως, αν προσεγγίσουμε την ιστορία με μια εναργή ματιά, μπορούμε να δούμε αυτές τις πειραματικές προσεγγίσεις των σχέσεων που δομούν σήμερα τις κοινωνίες μας και να κατανοήσουμε πώς μπορούν να βελτιωθούν.
Ποια είναι η σημαντικότερη αρχαιολογική ανακάλυψη του 20ου αιώνα;
Πολλές, αλλά αναμφίβολα μια από τις πιο επιδραστικές ήταν η ανακάλυψη του τάφου του Τουταγχαμών, όχι μόνο επειδή ήταν ένας σημαντικός βασιλιάς, αλλά και επειδή ο βαθμός διατήρησης των ευρημάτων ήταν υψηλός, όπως και ο ενθουσιασμός που προκλήθηκε στη διεθνή κοινότητα από την ανακάλυψη. Έχω μια αδυναμία στη συγκεκριμένη ανακάλυψη, διότι είχα επισκεφθεί μια σχετική έκθεση για τον Τουταγχαμών όταν ήμουν 5 χρονών και τότε κατάλαβα ότι ήθελα να γίνω ιστορικός. Ξαφνικά, όλες αυτές οι ιστορίες που ακούς παιδί για έναν νεαρό βασιλιά που κολυμπούσε στο χρυσάφι ή για όλους αυτούς τους μυστήριους θανάτους και τους κρυφούς τύμβους απέκτησαν υπόσταση μπροστά στα μάτια μου. Είχα τη χαρά και την τιμή ως ιστορικός να επισκεφθώ αυτή την τοποθεσία και αν αγγίξω αυτούς τους θησαυρούς, να περιηγηθώ ανάμεσα στα ευρήματα του Τουταγχαμών τα οποία αποκαταστάθηκαν και θα εκτεθούν στο Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο στην Αίγυπτο. Δεν μπορώ να περιγράψω πόσο συγκινητικό ήταν και πόσο με συνεπήρε η ομορφιά των ευρημάτων.
Σε ποια περίοδο του αρχαίου κόσμου θα θέλατε να ζείτε;
Είμαι ευγνώμων που ζω στον 21ο αιώνα. Στην πραγματικότητα, δεν θα ήθελα να ζω στο παρελθόν. Συχνά με ρωτούν αν θα ήθελα να ταξίδευα πίσω στο χρόνο.Θα ήμουν ενθουσιασμένη αν περνούσα μια μέρα σαν Σπαρτιάτισσα, διότι στους αρχαίους πολιτισμούς ήταν πολύ σπάνιο οι γυναίκες να διαθέτουν κύρος και εξουσία. Άλλωστε, ήταν οι μόνες που τους επιτρεπόταν να παίρνουν μέρος σε αθλητικούς αγώνες. Τους επιτρεπόταν να οδηγούν άρματα, να γυμνάζονται, να πίνουν κρασί, να τρώνε τις ίδιες μερίδες με τους άντρες.. Θα ήμουν ενθουσιασμένη αν είχα τη δυνατότητα να βιώσω την εμπειρία του να είσαι διαφορετική. Αυτή η αίσθηση ότι είσαι ξεχωριστός και ότι υπάρχει η δυνατότητα να το πετύχεις ανεξαρτήτως φύλου.
Ποια αρχαία κοινωνία αποτελεί τη μεγαλύτερη επιρροή στο σύγχρονο πολιτισμό;
Είναι πολύ δύσκολο να πω ότι ένας μόνο πολιτισμός επηρέασε τον σύγχρονο κόσμο, διότι το σπουδαίο με την ανθρωπότητα είναι ότι συνεχώς μαθαίνουμε ο ένας από τον άλλο. Υπάρχει μια διαρκής ανταλλαγή ιδεών, σκέψεων και κατανόησης. Ακόμα και αν πιστεύουμε ότι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός επηρέασε καταλυτικά το δυτικό πολιτισμό, πράγμα που συνέβη, πολλές από τις ιδέες εκείνες προέρχονται από την ανατολή, από τον πολιτισμό των Ασσύριων και των Βαβυλώνιων. Πιστεύω λοιπόν ότι όλοι οι πολιτισμοί έχουν επηρεάσει το σύγχρονο κόσμο. Είναι σημαντικό επομένως να σκεφτούμε ότι, αν και δεν πρέπει να ζούμε στο παρελθόν, θα ήμασταν ανόητοι αν υποστηρίζαμε ότι δεν κρατάμε κάτι από εκείνο στις ζωές μας. Το παρελθόν μας είναι παντού.
Πιστεύεις ότι οι γυναίκες εμφανίζονται λιγότερο στις επίσημες αφηγήσεις συγκριτικά με τους άνδρες;
Είναι δεδομένο αυτό. Οι γυναίκες αποτελούσαμε πάντα το 50% του πληθυσμού, αλλά στις επίσημες ιστορικές καταγραφές δεν ξεπερνάμε το 0.5%.. Αυτό σημαίνει ότι για κάθε μία αναφορά σε γυναίκες, υπάρχουν 200 σε άνδρες σε ένα ιστορικό κείμενο. Ωστόσο, αν κοιτάξουμε την προϊστορική εποχή, θα ανακαλύψουμε ότι οι γυναίκες είχαν πολύ έντονη παρουσία στα αρχαιολογικά ευρήματα. Σήμερα, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι οι γυναίκες αποτελούν σημαντικό κομμάτι του DNA του πολιτισμού μας. Κάτι άλλαξε όμως περίπου στο 800 π.Χ. και οι γυναίκες έγιναν πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Τέθηκαν στο περιθώριο, θεωρήθηκαν λιγότερο αποτελεσματικές. Ενώ λοιπόν οι γυναίκες είχαν κομβικό ρόλο στην απαρχή των ανθρώπινων κοινωνιών, υποβαθμίστηκαν για περίπου 3.000 χρόνια. Ευτυχώς, σήμερα διεκδικούν πίσω όσα τους ανήκουν.
Μπορείτε να μοιραστείτε μαζί μας μερικές ιστορίες από τα backstage της σειράς;
Καθόλη τη διάρκεια των γυρισμάτων συνέβαιναν ενδιαφέρουσες ιστορίες. Αν το καλοσκεφτείς, με το συνεργείο γίναμε σταδιακά οικογένεια, καθώς στη διάρκεια της πανδημίας ταξιδέψαμε εν μέσω lockdown σε 11 χώρες μέσα σε 9 εβδομάδες. Ήταν λογικό να συμβούν πολλά στα παρασκήνια. Συχνά βρισκόμασταν σε συναρπαστικά μέρη, και κάποιες φορές σε πολύ επικίνδυνα. Μία από τις πιο αγαπημένες μου ιστορίες είναι όταν γυρίζαμε το επεισόδιο «Μια ιστορία του Νείλου» και το σκάφος μας προσάραξε σε αβαθή γιατί ένας από τους κάβους παγιδεύτηκε στην προπέλα ενός από τα ρυμουλκά που μας βοηθούσαν κατά τη διέλευση. Ο ατρόμητος κάμεραμαν που είχαμε μαζί μας, βούτηξε και με ένα μαχαίρι πήγε να κόψει το σχοινί . Τα κατάφερε, αλλά διαπίστωσε ότι είχε βουτήξει μαζί με το πορτοφόλι του. Πάνε τα λεφτά του, οι κάρτες του, τα έγγραφά του. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα βίωσε τη διαδρομή από το μεγαλειώδες στο γελοίο. Μια άλλη ιστορία που δεν πρόκειται να ξεχάσω ποτέ είναι όταν γυρίζαμε τη σειρά μου για τον Οδυσσέα. Ταξιδεύαμε βράδυ από την Ικαρία στη Μύκονο με ένα μικρό σκάφος, ωστόσο δεν γνωρίζαμε ότι είχε εκδοθεί δελτίο έντονων καιρικών φαινομένων. Χρειαστήκαμε 7 ώρες για να ολοκληρώσουμε το ταξίδι πλέοντας στο ικάριο πέλαγος. Αυτό που συνέβαινε γύρω μας θα ενέπνεε ακόμα και τον Όμηρο. Η άγρια βοή των ανέμων ήταν λες και ένα θυμωμένο πλήθος είχε εξοργιστεί από κάποιον δημαγωγό. Στη διάρκεια αυτού του επικίνδυνου ταξιδιού μάς συντρόφευαν μερικά δελφίνια. Δίχως υπερβολή φοβηθήκαμε ότι ίσως να μην φτάναμε ζωντανοί. Κάποια στιγμή το σκάφος μας είχε γύρει τελείως στο πλάι. Ένας από τους fixers μας λιποθύμησε, ενώ οι περισσότεροι κάναμε εμετό από το κούνημα. Κι όμως η εμπειρία αυτή με έκανε να εκτιμήσω τα ταξίδια του Οδυσσέα αλλά και τα ταξίδια όλων αυτών των σπουδαίων ναυτικών που ταξίδευαν σε αυτές τις συνθήκες στις αρχαίες θάλασσες για να ανακαλύψουν νέες περιοχές ή για να κάνουν εμπόριο.
Από τις τοποθεσίες που επισκεφθήκατε ποια θα προτείνατε ως τον κορυφαίο προορισμό για διακοπές;
Μα όλες. Η Μάλτα, το Γιβραλτάρ, η Ελλάδα, όλοι η Μεσόγειος, η Μέση Ανατολή, το Αζερμπαϊτζάν. Όλες. Διότι σε όλες μπορείς να μάθεις τόσα πολλά, να κάνεις νέες γνωριμίες -όλοι οι ντόπιοι ενθουσιάζονται όταν βλέπουν κάποιον να ενδιαφέρεται για τον πολιτισμό τους. Είναι πνευματικά συναρπαστικό να ανακαλύπτεις έναν τόπο ανακαλύπτοντας το παρελθόν του. Επομένως, κάθε τόπος που εμφανίζεται στη σειρά, κάθε μνημείο μπορεί να γίνει ιδανικός προορισμός για διακοπές. Αν έχετε τη δυνατότητα, ετοιμάστε τις βαλίτσες σας και επισκεφθείτε τους.
Ο πρώτος προορισμός της σειράς είναι η Ελλάδα, γιατί;
Πάντα αγαπούσα την Ελλάδα. Ήταν το πρώτο μου ταξίδι όταν ήμουν φοιτήτρια αρχαίας ιστορίας. Και ακόμα θυμάμαι ότι βρισκόμουν εκεί και ένιωθα ότι κατανοώ γιατί είναι έτσι ο κόσμος μας σήμερα. Καταλάβαινα την απαρχή των ιστοριών και των θρύλων που έχουν επηρεάσει όλη τη Δύση. Επομένως, η επιλογή της Ελλάδας για το πρώτο ταξίδι των «Θησαυρών» προέκυψε αβίαστα. Τα γυρίσματα έγιναν το 2020, την πρώτη χρονιά της πανδημίας και ολόκληροι αρχαιολογικοί χώροι άνοιξαν μόνο για εμάς. Δεν ήταν κανείς, για παράδειγμα, στην αρχαία Ολυμπία, είχαμε τη ευκαιρία να σηκώσουμε drone πάνω από τον Παρθενώνα ή περπατήσουμε μόνοι μας στη γενέτειρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τα γυρίσματα σε αυτή την ιδιαίτερη συγκυρία είχαν τις ιδιαιτερότητές τους, ωστόσο ήταν σημαντικό ότι βλέπαμε με τα μάτια μας πόσο ανθεκτική και δυνατή έχει υπάρξει η ανθρωπότητα μέσα στους αιώνες.
