Η ιστορία μιας γυναίκας και του γάτου της που έμειναν μόνοι στη ζώνη αποκλεισμού του Τσέρνομπιλ

Μια από τις μαρτυρίες του βιβλίου της βραβευμένης με Νόμπελ Λογοτεχνίας Σβετλάνα Αλεξίεβιτς στο οποίο βασίστηκε η τηλεοπτική σειρά του HBO.

Η εκρηκτική επιτυχία του «Τσέρνομπιλ» -που ξεπέρασε στις αξιολογήσεις του imdb.com το «Game of Thrones» με 9.5/10, ισοφαρίζοντας με το «Breaking Bad»- έφερε στο προσκήνιο το βιβλίο της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς στο οποίο βασίστηκε η τηλεοπτική σειρά της HBO. Στο «Τσέρνομπιλ. Ένα χρονικό του μέλλοντος» (εκδ. Πατάκη) η βραβευμένη με Νόμπελ Λογοτεχνίας 2015 συγγραφέας έχει συγκεντρώσει εκατό μαρτυρίες -από άντρες, γυναίκες, παιδιά, χωρικούς, στρατιώτες, πυροσβέστες, επιστήμονες, μητέρες που γέννησαν παραμορφωμένα παιδιά, παιδιά που πάσχουν από λευχαιμία- συνθέτοντας ένα σπαρακτικό αριστούργημα, που έχει παρομοιαστεί με εμβληματικά ντοκουμέντα όπως το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ και χαρακτηριστεί ένα από τα σημαντικότερα βιβλία του 20ου αιώνα.

Πρόκειται πράγματι, όπως γράφει το οπισθόφυλλο, για ένα «ολόπικρο βιβλίο απερίγραπτου ζόφου, που σελίδα τη σελίδα γίνεται ένα ευαγγέλιο απεγνωσμένης και παράφορης αγάπης». Σε αυτή την εμπειρία που κάποιοι θεώρησαν χειρότερη από τον πόλεμο -μεταξύ άλλων γιατί ο εχθρός ήταν αόρατος και η κατάρρευση του πυρηνικού αντιδραστήρα συμπαρέσυρε τα εμψυχωτικά ιδανικά του κομμουνισμού, του έθνους, της τεχνολογίας- οι μάρτυρες, με κάθε έννοια της λέξης, της Αλεξίεβιτς ξεδιπλώνουν την αφάνταστη συναισθηματική δύναμη του ανθρώπου. Πασχίζουν να πάρουν ανάσες επιβίωσης φτιαγμένες από αγάπη ή έστω από την ανάμνησή της - συγκλονιστική η αφήγηση της Λουντμίλα, της γυναίκας του πυροσβέστη που αγαπούσε ακόμα και τα κομμάτια του καμένου δέρματος που άφηνε ο σύντροφός της πάνω στα σεντόνια του.

Συγκλονιστική η αφήγηση της Λουντμίλα, της γυναίκας του πυροσβέστη που αγαπούσε ακόμα και τα κομμάτια του καμένου δέρματος που άφηνε ο σύντροφός της πάνω στα σεντόνια του

Ανάσες φτιαγμένες από αγάπη προς άλλους ανθρώπους, προς τα ζώα, τη φύση, την τέχνη – προς τον Τσέχοφ, τον Ντοστογιέφσκι. Αγάπη που δεν έχει σημασία αν δεν βρίσκει πάντα ανταπόκριση. Από αυτή την άποψη τουλάχιστον το «Τσέρνομπιλ» θυμίζει το δυστοπικό και ταυτόχρονα αισιόδοξο μυθιστόρημα «Σταθμός έντεκα» (εκδ. Ίκαρος) της Emily St. John Mandel, όπου ένας περιπλανώμενος θίασος γυρίζει τον κόσμο που έχει καταστραφεί μετά από πανδημία ανεβάζοντας Σαίξπηρ και παίζοντας μουσική. Μια δυστοπία και το Τσέρνομπιλ, μόνο που έγινε πραγματικότητα.

Ανάμεσα στους αληθινούς ήρωες της Αλεξίεβιτς είναι μια ηλικιωμένη γυναίκα, η Ζινάιντα Εβδοκίμοβνα Κοβαλένκα, που αρνήθηκε να εγκαταλείψει το σπίτι της μετά την εκκένωση, παραμένοντας μόνη στο χωριό της, στη ζώνη αποκλεισμού, με τον «πολύ όμορφο γάτο» της, Βάσκα.

«Τον χειμώνα, μου επιτίθονταν πεινασμένοι αρουραίοι. Δε με άφηναν σε ησυχία. Χώνονταν κάτω από τα σκεπάσματα, έτρωγαν το σιτάρι… Ευτυχώς, με έσωσε ο Βάσκα. Χωρίς αυτόν θα ήμουν χαμένη. Του μιλούσα με τις ώρες».

«Μερικές φορές, ξέρετε, κλείνω τα μάτια, περπατάω στους άδειους δρόμους του χωριού και μιλάω: “Πώς μπορείτε να μιλάτε για ραδιενέργεια” τους λέω “όταν οι πεταλούδες πετούν και οι μέλισσες βουίζουν; Όταν ο Βάσκα πιάνει ποντίκια;”».

Μια μέρα ο Βάσκα εξαφανίστηκε. «Περίμενα έναν ολόκληρο μήνα. Είχα μείνει ολομόναχη. Δεν υπήρχε κανείς για να μιλήσω μαζί του. Γύριζα στο χωριό φωνάζοντας: “Βάσκα! Βάσκα!”. Κάποτε υπήρχαν πολλά γατιά στο χωριό. Τώρα όμως, δεν έχει μείνει κανένα. Τα έχουν σκοτώσει όλα οι εκκαθαριστές…[…] Έτσι περπάτησα και περπάτησα, ψάχνοντας τον Βάσκα για δύο ολόκληρες μέρες. Την τρίτη μέρα, είδα έναν γάτο μπροστά στο μαγαζί. Κοιταχτήκαμε και νιώσαμε κι οι δύο πολύ χαρούμενοι. Όμως ο γάτος δεν έβγαζε φωνή. “Έλα” τον παρακάλεσα. “Έλα σπίτι”. Αυτός όμως δεν το κούναγε από τη θέση του. Επέμενα. “Τι θα κάνεις εδώ ολομόναχος; Θα σε φάνε οι λύκοι. Έλα λοιπόν. Έχω αυγά και λαρδί. Θα σου αρέσουν”. Πώς να του το εξηγήσω όμως; Οι γάτοι, λένε, δεν καταλαβαίνουν τα λόγια των ανθρώπων… Τότε πέστε μου, πώς με κατάλαβε; Εγώ προχώρησα κι αυτός ερχόταν πίσω μου. Μιάου. “Θα σου δώσω λαρδί”. Μιάου. “Θα ζήσουμε παρέα”. Μιάου. “Θα σε φωνάζω Βάσκα”. Μιάου… Έτσι έχουμε περάσει δυο χειμώνες μαζί.
[…]

»Μερικές φορές, ξέρετε, κλείνω τα μάτια, περπατάω στους άδειους δρόμους του χωριού και μιλάω: “Πώς μπορείτε να μιλάτε για ραδιενέργεια” τους λέω “όταν οι πεταλούδες πετούν και οι μέλισσες βουίζουν; Όταν ο Βάσκα πιάνει ποντίκια;”».

Το βιβλίο «Τσέρνομπιλ. Ένα χρονικό του μέλλοντος» της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση Ορέστη Γεωργιάδη και με εισαγωγή στην ελληνική έκδοση του Θανάση Τριαρίδη.