Ήταν το 2018 όταν διοργανώθηκε για πρώτη φορά η Μπιενάλε Δυτικών Βαλκανίων, με στοχό να συνδέσει την άυλη πολιτισμική κληρονομιά με την τέχνη και την τεχνολογία, δίνοντας το σύνθημα «παράδοση εκ νέου». Σε εκείνη την όχι και τόσο μακρινή αλλά πολύ διαφορετική, προ-COVID εποχή, αυτή η πρωτοβουλία της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων είχε λάβει χώρα στην όμορφη ηπειρωτική πόλη, συσπειρώνοντας καλλιτέχνες και φιλότεχνους από όλα τα Βαλκάνια.
Συνεπής στη δέσμευσή της να πραγματοποιείται κάθε δύο χρόνια επιστρέφει φέτος, αλλά εξ ολοκλήρου στο διαδίκτυο, όπως επιβάλλουν οι συνθήκες της πανδημίας. Η διοργάνωση του 2020 (3-23 Δεκεμβρίου), στο πλαίσιο του νέου της προγράμματος, «Art Pluriverse», εστιάζει στην τέχνη της υφαντικής και σε παραδοσιακές αλλά και σύγχρονες πρακτικές της από την Ελλάδα και τα ευρύτερα Βαλκάνια.
Οι καλλιτέχνες που συμμετέχουν συνεργάζονται με κοινότητες: η Maria Juliana Byck με το Παράρτημα Ρομά Αλιβερίου, ο Κωνσταντίνος Γκαραμέτσης με τη Ριζάρειο Χειροτεχνική Σχολή Μονοδενδρίου, η Μίνα Κουβαρά με τη Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης (ΦΕΞ), η Ines Netos dos Santos με το Ιστορικό Υφαντουργείο του ΣΕΝ, η Μαρία Βαρελά με την κοινότητα Μπέζι Μετσόβου. Τα συλλογικά έργα που θα προκύψουν από τις ζυμώσεις του χτες με το σήμερα, της παράδοσης με την καινοτομία, διαφορετικών πολιτισμών και μέσων, θα αναρτηθούν σε έναν τρισδιάστατο εκθεσιακό χώρο, ανοιχτό και προσβάσιμο σε όλους.
Τα συλλογικά έργα που θα προκύψουν από τις ζυμώσεις του χτες με το σήμερα, της παράδοσης με την καινοτομία, διαφορετικών πολιτισμών και μέσων, θα αναρτηθούν σε έναν τρισδιάστατο εκθεσιακό χώρο, ανοιχτό και προσβάσιμο σε όλους.
Τι συμβαίνει όταν τα ψηφιακά δεδομένα συναντούν το νήμα και τη βαφή, το coding τον αργαλείο; Μια πρώτη ιδέα επιχειρεί να μας δώσει η Άρτεμις Παπαγεωργίου, αρχιτέκτονας, multimedia artist και συνεπιμελήτρια της Μπιενάλε. Γνωστή, μεταξύ άλλων, ως συνιδρύτρια του πρώτου φεστιβάλ παιχνιδιών δρόμου Athens Plaython, ιδρύτρια του διαδραστικού εργαστηρίου design Entropika και η δημιουργός πολλών διαδραστικών εγκαταστάσεων σε δημόσιους χώρους που ευκολότερα βιώνονται παρά περιγράφονται λεκτικά (όπως σύννεφα με εικονική βροχή, καρέκλες που μας προσκαλούν να παίξουμε με τη μουσική και το φως), μας μιλάει για το πρωτοποριακό αυτό πρότζεκτ αλλά και την προσωπική της διαδρομή.
Πώς προέκυψε ο συνδυασμός των αντικειμένων σας, της αρχιτεκτονικής και των εικαστικών;
«Στην αρχιτεκτονική οδηγήθηκα μέσα από την αγάπη μου για το σχέδιο. Δύο χρόνια πριν από τις Πανελλήνιες, ούσα σε ένα πιεστικό περιβάλλον για την επιλογή κατεύθυνσης, το σχέδιο και η αρχιτεκτονική ήταν η μόνη επιλογή που συνδύαζε την κλίση μου στις θετικές επιστήμες και τα εικαστικά. Αργότερα στο Πολυτεχνείο στράφηκα στη μελέτη του πολιτιστικού τοπίου και τα εικαστικά οπότε όταν τελείωσα τη σχολή αποφάσισα να ασχοληθώ με την εφήμερη αρχιτεκτονική και το σχεδιασμό χωρικών εμπειριών και συνέχισα τις σπουδές μου πάνω στην τέχνη και τις νέες τεχνολογίες».
Έχοντας πειραματιστεί με διάφορα μέσα καλλιτεχνικής έκφρασης, ποιο σας γοητεύει περισσότερο;
«Στο πλαίσιο των διαδραστικών εγκαταστάσεων, κάποτε εξερευνώ διαφορετικές ιδέες, ενώ άλλοτε το ίδιο το μέσο, το ποιητικό του λεξιλόγιο μέσα στην ιστορία και τις πολιτισμικές εκφάνσεις με τις οποίες συνυφαίνεται. Στην πρώτη περίπτωση ανήκει η "Fabrique", μια κινητική εγκατάσταση που σχεδίασα για να συνδιαλλαγώ με τη σημειολογία της φύσης στα περίπτερα των αναγεννησιακών κήπων (garden follies) και με τα mechanical automata, τις πρώτες μηχανές της νεωτερικότητας. Στη δεύτερη ανήκει το έργο "Teletopia", όπου διερεύνησα την ιστορία των τηλεπικοινωνιών και αποφάσισα να κωδικοποιήσω τα μηνύματα του κινητού τηλεφώνου σε φωτεινά σήματα μορς που προβάλλονται στον αστικό χώρο.
»Εδώ και ενάμιση χρόνο, ωστόσο, ασχολούμαι περισσότερο με την επιμέλεια γιατί χρειάστηκα μια δημιουργική αλλαγή. Η προσοχή και το ενδιαφέρον μου επικεντρώνονται κυρίως στα υφάσματα, παραδοσιακά, σύγχρονα και ηλεκτρονικά. Νομίζω ότι εκεί θα επιστρέψω και καλλιτεχνικά στο άμεσο μέλλον».
«Δύο χρόνια πριν από τις Πανελλήνιες, ούσα σε ένα πιεστικό περιβάλλον για την επιλογή κατεύθυνσης, το σχέδιο και η αρχιτεκτονική ήταν η μόνη επιλογή που συνδύαζε την κλίση μου στις θετικές επιστήμες και τα εικαστικά»
Ποιον ρόλο μπορεί να παίξει η τέχνη στον δημόσιο χώρο;
«Η τέχνη στο δημόσιο χώρο, ανατρέποντας τη χρήση του ή τη σημειολογία του, μπορεί να επιδράσει στο φαντασιακό των ομάδων, αλλά και στη συναναστροφή τους ή την αλλαγή των ίδιων των ομάδων που τον χρησιμοποιούν. Εγώ έχω δημιουργήσει παιγνιώδεις εμπειρίες και εικαστικές εγκαταστάσεις που ελπίζω ότι έχουν προσφέρει ενδιαφέροντα βιώματα και αναμνήσεις».
Γιατί αποφασίσατε με την ομάδα της Μπιενάλε να εστιάσετε φέτος στην τέχνη της υφαντικής;
«Σκοπός είναι να καταγραφούν και να αναδειχθούν όψεις της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και της τοπικής γνώσης μέσα από τη σύγχρονη τέχνη και την ψηφιακή πολιτιστική κληρονομιά. Να προσεγγίσουμε στοιχεία της παράδοσης μέσα από ένα σύγχρονο πρίσμα. Η υφαντική έχει μακρά ιστορία στην Ελλάδα, αλλά συνεχίζει να υπάρχει με διάφορες εκφάνσεις μέχρι και σήμερα, συνδέοντας τεχνικές και μοτίβα του παρελθόντος με σύγχρονες εικαστικές πρακτικές».
Μπορείτε να μας δώσετε μια γεύση από τη φετινή διοργάνωση; Τι ενδιαφέρον θα δούμε;
«Κοινότητες που διαφυλάσσουν πολιτισμικές πρακτικές σχετικά με τα υφάσματα πρόκειται να συνεργαστούν με καλλιτέχνες και ερευνητές, συνδημιουργώντας έργα τέχνης και ψηφιακά κοινοτικά αρχεία, μέσα από την καλλιτεχνική έρευνα και τη συνεργατική μάθηση. Οι προγραμματισμένες δράσεις περιλαμβάνουν συνέργειες καλλιτεχνών-κοινοτήτων, ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για την εκμάθηση δημιουργίας κοινοτικών αρχείων με βάση τις καλές πρακτικές ψηφιακής πολιτιστικής κληρονομιάς και τη δημιουργία ενός 3D χώρου εικονικής πραγματικότητας για την τέχνη της υφαντικής. Μετά το πέρας του προγράμματος, αυτό θα δημοσιευθεί ως zine έκδοση».
«Η υφαντική έχει μακρά ιστορία στην Ελλάδα, αλλά συνεχίζει να υπάρχει με διάφορες εκφάνσεις μέχρι και σήμερα, συνδέοντας τεχνικές και μοτίβα του παρελθόντος με σύγχρονες εικαστικές πρακτικές»
Η μεταφορά της Μπιενάλε στον ψηφιακό κόσμο αφαιρεί τη ζωντάνια της φυσικής παρουσίας. Τι θα μπορούσε όμως να της προσθέσει;
«Αυτό που προσέθεσε, και είμαστε ιδιαίτερα χαρούμενοι γι’ αυτό, είναι η διασύνδεση κοινοτήτων με καλλιτέχνες και οργανισμούς σε όλη την Ευρώπη και τον κόσμο, κάτι που δεν είχαμε σκεφτεί πριν την πανδημία. Με αυτή την αφορμή χρησιμοποιήσαμε τα δυνατά σημεία του διαδικτύου, δημιουργώντας έργα και αρχεία τα οποία θα είναι διαθέσιμα παγκοσμίως, αναδεικνύοντας την άυλη πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας και των Βαλκανίων μέσα από σύγχρονες πρακτικές. Ταυτόχρονα τη φυσική παρουσία θα διαδεχτεί μία νέου είδους φυσική παρουσία, μέσω avatar που θα μπορούν να δημιουργούν οι επισκέπτες του ψηφιακού 3D χώρου και να προσωποποιούν με διάφορα παραδοσιακά μοτίβα πριν περιηγηθούν στην έκθεση».
Info
Το πρόγραμμα και οι δράσεις είναι διαθέσιμες στον ιστότοπο της διοργάνωσης, bowb.org.
Ακολουθήστε το WomanToc στο Instagram
κεντρική φωτό: CC BY-SA Markos Karellas, Christos Kotsinis - Biennale of Western Balkans
