Είμαι επικίνδυνη; Να μια φράση που δεν μου έχει πει ποτέ κανείς. Κατά πρόσωπο. Συνήθως μου μεταφέρεται από φίλους που ήταν παρόντες σε κάποια συζήτηση, όπου μου αποδόθη- κε αυτός ο χαρακτηρισμός. Αν και, πιο συχνά χαρακτηρίζομαι ως «δύσκολη», παρά ως επικίνδυνη. Ως άνθρωπος που κάνει την αυτοκριτική του συνοδεία φραγγέλιου, έχω σκύψει πολλές φορές πάνω στο ζήτημα, ζυγιάζοντας εκ των υστέρων λέξεις και συμπεριφορές μου που ενδεχομένως υπερέβησαν κάποια όρια. Ή μήπως τα εσκαμμένα;
Για να βρω τη διαφορά μεταξύ των δύο, κάνω το εξής: έχω φτιάξει μια περσόνα, τον Αλέξανδρο, που έρχεται απ’ το ίδιο χωριό με το δικό μου, απ’ το ίδιο κοινωνικό, εκπαιδευτικό και οικονομικό background, που έχει την ίδια επαγγελματική εμπειρία με μένα. Τον ντύνω με ρούχα αντίστοιχου στιλ των δικών μου, με τα ίδια ναρκισσιστικά σύνδρομα, την ίδια ανάγκη αποδοχής, αναγνώρισης, σεβασμού και χρημάτων. Κυρίως, δε, με την ίδια αγάπη γι’ αυτό που κάνω. Με την ίδια καλλιτεχνική ακεραιότητα – όση διαθέτω, όση μου επιτρέπεται να διαθέτω, δεδομένων των πρακτικών δυσκολιών του να ζεις πουλώντας λέξεις, σε μια στιγμή της ανθρωπότητας όπου οι λέξεις έχουν εκπέσει.
Τοποθετώ λοιπόν τον Αλέξανδρο σε μια επαγγελματική συναναστροφή και του βάζω στο στόμα τις λέξεις που είπα. Τον ακούω να μιλάει και παρατηρώ τις αντιδράσεις μου. Ο Αλέξανδρος κάποιες φορές, ναι, υπερβαίνει τα εσκαμμένα, αλλά ποτέ τα όρια. Ακόμη και όταν τον απειλούν ευθέως ότι, αν προσθέσει μια δική του παράγραφο στο συμβόλαιο, θα γίνουν πέντε τηλέφωνα και σ’ έναν χρόνο θα είναι στα αζήτη- τα (sic) ή όταν κάποιος στέλνει ένα δελτίο Τύπου όπου –για το καλό του– ο Αλέξανδρος αναφέρεται ως «σύζυγος Τάδε». Ακόμη και τότε, ο Αλέξανδρος δεν ξεπερνά κανένα όριο.
Για πολλά χρόνια, αυτό τού χάριζε τον τίτλο του καλού παιδιού, έναν τίτλο που μοιράζεται γενναιόδωρα στους ανθρώπους που δεν αντιμιλούν, δεν απαιτούν, δεν στριμώχνουν κανέναν, δεν φέρνουν τους ανθρώπους προ των ευθυνών τους, «ξέρουν τη θέση τους», είναι σεβαστικοί, «αναγνωρίζουν τα χρόνια και την εμπειρία» των ανωτέρων τους, «έχουν επίγνωση της δυσχερούς οικονομικής πραγματικότητας», είναι απόλυτα ευέλικτοι, διαθέσιμοι, «τους ενδιαφέρει περισσότερο η τέχνη τους παρά η τσέπη τους», ακολουθούν αντί να προτείνουν. Άνθρωποι που, με λίγα λόγια, δεν τρέφουν κανέναν σεβασμό γι’ αυτό που κάνουν. Γιατί, αν είχαν, θα το προστάτευαν με νύχια, δόντια, επιχειρήματα. Και απαιτήσεις. Από τον εαυτό τους και από τους γύρω τους.
Όλοι οι επαγγελματικοί χώροι έχουν ανάγκη από Καλά Παιδιά™. Τα Καλά Παιδιά™ κάνουν τον κόσμο να γυρίζει. Μπορεί να μην είναι αυτά που τον θέτουν σε κίνηση, που του αλλάζουν την τροχιά, που προκαλούν ευεργετικούς σεισμούς ή αποσυμφορούν ηφαίστεια. Αλλά είναι αυτά που διασφαλίζουν πως η γη δεν θα πάψει να περιστρέφεται – προς όποια κατεύθυνση.
Είναι ο Αλέξανδρος καλό παιδί, μετά από σχεδόν είκοσι χρόνια εμπειρίας; Όχι, δεν είναι, δεν του χρειάζεται πια. Όταν δεν δέχεται αδιαμαρτύρητα μια απειλή, έναν υποβιβασμό, μια φράση που θα ρίξει την αμοιβή ή το επαγγελματικό του ηθικό, μιλάει. Και όταν μιλάει, υπερβαίνει τα εσκαμμένα.
Ο Αλέξανδρος δεν είναι βολικός. Είναι όμως, ως εκ τούτων, επικίνδυνος; Όχι. Απλώς μας ξεβολεύει. Να τον πάρουμε στη δουλειά; Αν η θέση είναι senior, ναι, χρειαζόμαστε έναν άνθρωπο με άποψη, αλλά όχι και τόση ώστε να αμφισβητηθούν οι δικές μας απόψεις. Αν είναι junior – χμ, εμείς, βασικά, ξέρετε, να βγει η δουλειά θέλουμε, όχι δημιουργικότητες και περιεχόμενο. Ας επιστρέψουμε τώρα τον Αλέξανδρο στο αρχικό του φύλο, μιας και εξετάσαμε ήδη αρκετά το θέμα υπό τις κρατούσες πατριαρχικές συνθήκες – πράγμα ξεκούραστο, δεν χρειάστηκε να βάλουμε τη φαντασία μας να δουλέψει. Ο Αλέξανδρος λοιπόν γίνεται Αλεξάνδρα. Είναι η Αλεξάνδρα επικίνδυνη; Συνηθέστερα είναι «opinionated», «bold», «loud», «bossy», «bitchy» –αλήθεια, γιατί αυτοί οι χαρακτηρισμοί εκ- φέρονται συνήθως στα αγγλικά;– και, επί το τουρκικότερο, «έχει ψηλά τον αμανέ». Ναι, αλλά είναι επικίνδυνη; Μπορεί να γίνει. Όχι αν θιχτεί. Αλλά εάν δεν αντιδράσει. Μπορεί να γίνει επικίνδυνη αν, μη αντιδρώντας, στρώνει τον δρόμο με ακόμα περισσότερα αγκάθια για τις άλλες Αλεξάνδρες που θα ακολουθήσουν.
Ευρισκόμενη στην αγορά εργασίας από 18 ετών και έχο- ντας αντιμετωπίσει πολλάκις τις προκαταλήψεις που συν- δέονται με το φύλο, την ηλικία, την εμφάνιση, μέχρι και την προσωπική μου ζωή, λίγο με ενδιαφέρει πια πώς θα με χα- ρακτηρίσει ένας συνάδελφος ή εργοδότης. Είμαι επικίνδυνη;
Πάρτε κάποιον άλλον. Αυτό που με ενδιαφέρει τα τελευταία χρόνια είναι τι τοπίο διαμορφώνω με τη δική μου στάση, όποτε κάποιος αποπειράται να με υποβιβάσει. Γιατί η δική μου αντίδραση ή μη αντίδραση θα επηρεάσει τις γυναίκες που θα καθίσουν μετά από μένα στο ίδιο γραφείο, θα ανοίξουν τον ίδιο υπολογιστή, θα κληθούν να συμμετάσχουν σε συσκέψεις με τους ίδιους ανθρώπους που έχω αντιμετωπίσει κι εγώ. Και θέλω να ξέρουν όλοι αυτοί οι εν δυνάμει ασεβείς ότι υπάρχει αντίλογος, υπάρχουν όρια, ότι μπορεί να χρειαστεί να απολογηθούν, να μαζευτούν, να μην ξεστομίσουν το πρώτο πράγμα που τους κατέβηκε στο κεφάλι. Ότι μια εξουσιαστική συμπεριφορά δεν περνάει πάντα ατιμώρητη.
Θέλω να δουν στην πράξη πως, όταν φέρεσαι με προχειρότητα στον άνθρωπο απέναντί σου, η προχειρότητα μπορεί να γυρίσει πάνω σου χαστουκίζοντάς σε με πανάκριβες, εξαιρετικά επιλεγμένες λέξεις.
Ναι, προσωπικά μπορώ να το κάνω γιατί δεν έχω πια την ίδια ανοχή, ούτε την ίδια ανάγκη (τους). Είμαι σε πλεονεκτική θέση. Πράγμα που, στο δικό μου μυαλό, μεταφράζεται σε ευ- θύνη για τις γυναίκες που θα έρθουν μετά από μένα.
Επικίνδυνη για εκείνους δεν μπορώ να γίνω όσο το πατριαρχικό σύστημα κρατεί καλά. Μπορώ να γίνω επικίνδυνη για τις ομόφυλές μου, αν με τη στάση μου διαιωνίσω την κουλτούρα του «play deaf», που, όπως ήδη γνωρίζουμε όλες, δεν αργεί να εξελιχθεί σε «play dead», προκειμένου να επιβιώσεις. Ναι, θέλω να δημιουργώ το κακό –για εκείνους– προηγούμενο, έστω και με κόστος, για να εξασφαλίσω ότι οι επόμενες γενιές γυναι- κών θα κάνουν λιγότερες –ή και καθόλου– εκπτώσεις απ’ όσες χρειάστηκε να κάνει η δική μου γενιά.
Αναλαμβάνοντας καθεμία την ευθύνη και προστασία του εαυτού της και του έργου της, προστατεύει αυτομάτως και τις γυναίκες που θα ακολουθήσουν. Κι αυτό πρέπει να το καταλάβουν καλά όλες όσες είναι σε θέση να αντιδράσουν, να απαιτήσουν, να πληρώσουν το κόστος. Είμαστε επικίνδυνες; Ναι. Επικίνδυνες για ένα επικίνδυνο –έως και θανατηφόρο– σύστημα.
Αλεξάνδρα Κατσαρού
Συγγραφέας, Σεναριογράφος
Είμαι Επικίνδυνη / Συλλογικό
100 μοναδικές ιστορίες. 100 επικίνδυνες μαρτυρίες. 100 γυναίκες τόλμησαν να ξεκινήσουν από την ίδια αφετηρία, με τη φράση «Είμαι επικίνδυνη», και η καθεμία να φωτίσει μια διαφορετική πλευρά των όσων βιώνουν οι γυναίκες στην Ελλάδα του σήμερα.
Οι ιστορίες τους θα εμπνεύσουν, θα προκαλέσουν και τελικά θα αφυπνίσουν, σε μια χώρα στην οποία τόσες γυναίκες διαπρέπουν καθημερινά παρά τις αντιξοότητες.
Τα συγγραφικά δικαιώματα από την πώληση του βιβλίου θα διατεθούν για την αρωγή οργανισμών που υποστηρίζουν τις κακοποιημένες γυναίκες.
Το βιβλίο αποτελεί μία πρωτοβουλία της Women Act σε συνεργασία με την αθηΝΕΑ και με την υποστήριξη του Women on Top.
Περισσότερα για το βιβλίο μπορείτε να δείτε εδώ.
Photo: Brett Jordan
