Ίσως να την έχετε δει ως πνιγμένη Οφηλία, σε μια ανθισμένη όχθη ποταμού, ανάμεσα σε λουλούδια "μη με λησμόνει".
Η μοίρα της Οφηλίας, το ατυχές ερωτικό ενδιαφέρον για τον Άμλετ του Σαίξπηρ είναι μια από τις πιο τραγικές φιγούρες στη σαιξπηρική παράδοση. Απορρίφθηκε από τον Άμλετ και θλιμμένη από το θάνατο του πατέρα της Πολώνιου, πνίγεται σε ένα ποτάμι. Η εικόνα του υδάτινου χαμού της έχει "περάσει" στη συλλογική συνείδηση χάρη στον προ-ραφαηλίτη καλλιτέχνη John Everett Millais, ο οποίος, το 1851 απεικόνισε την αυτοκτονία της Οφηλίας σε καμβά. Αυτό που πολλοί δεν γνωρίζουν είναι ότι στην επιδίωξή του να επαναφέρει στη ζωή την από καιρό νεκρή Οφηλία, ο Millais (άθελά του) παραλίγο να σκοτώσει το μοντέλο του, την Ελίζαμπεθ Σίνταλ.
Η τραγική ζωή μιας Ελισαβετιανής σταρ
Μούσα ζωγράφων, με ταραχώδη ερωτική ζωή, εύθραυστη υγεία ήταν και η ίδια μια πρωτοπόρος ζωγράφος και ποιήτρια.
Η Σίνταλ και οι Προ-Ραφαηλίτες
Η Σίνταλ είναι η μοναδική γυναίκα που συμμετείχε με έργα της σε έκθεση της Αδελφότητας των Προ-Ραφαηλιτών ζωγράφων το 1857. Οι Προ-Ραφαηλίτες ήταν μια ομάδα κυρίως Άγγλων ζωγράφων που ιδρύθηκε το 1848 με αίτημα την ανανέωση της ζωγραφικής μέσω της μίμησης Ιταλών ζωγράφων, προγενέστερων του Ραφαήλ.
Κι αν έγινε περισσότερο γνωστή ως το πιο δημοφιλές μοντέλο τους – το supermodel των Προ-Ραφαηλιτών – έχοντας ποζάρει για έργα των Ροσέτι, Τζον Έβερετ Μίλε και άλλων, οι ιστορικοί της τέχνης τώρα στρέφουν την προσοχή τους στα περίπου 60 δικά της έργα που έχουν σωθεί, τα περισσότερα σε χαρτί και ελάχιστα σε καμβά.
Η ζωή της μέσα από τις ζωές των άλλων
Η ψηλή εντυπωσιακή κοκκινομάλλα με τους χαριτωμένους τρόπους και τον μελαγχολικό αέρα, είχε "ανακαλυφθεί" σε κάποιομαγαζί από τον ζωγράφο Walter Deverell, γράφει η ιστορικός τέχνης Laurel Bradley. Επιστρατεύτηκε γρήγορα από αρκετούς Προ-Ραφαηλίτες ως το ιδανικό μοντέλο για τα ρομαντικά έργα τους. Τελικά παντρεύτηκε τον καλλιτέχνη Dante Gabriel Rossetti.
Εκείνη όμως είχε τις δικές της φιλοδοξίες ως καλλιτέχνης. Ο κριτικός τέχνης Τζον Ράσκιν "εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ με τα ταλέντα της που της πρόσφερε επιδότηση 150 λιρών το χρόνο". Η Σίνταλ παρακολούθησε για λίγο τη Σχολή Τέχνης του Σέφιλντ και ολοκλήρωσε ένα μικρό αλλά σοβαρό έργο πριν από το θάνατό της το 1862. Ωστόσο, το έργο της είχε αγνοηθεί από τους ιστορικούς τέχνης.
"Τα δικά της επιτεύγματα είναι μικρά - το έργο της είναι μια χλωμή μίμηση του συζύγου της", γράφει ο ιστορικός Jan Marsh, συνοψίζοντας κοινές ερμηνείες της τέχνης και του χαρακτήρα της.
Walters Art Museum, Public domain, via Wikimedia Commons
Elizabeth Eleanor Siddal by Dante Gabriel Rossetti
"Είναι λοιπόν μια λεπτεπίλεπτη Σταχτοπούτα, την οποία ανακάλυψε ένας Πρίγκιπας και ανατράφηκε από την ταπεινή αφάνεια για να γίνει πριγκίπισσα του Προραφαηλίτη".
Αλλά έχει άραγε αναρωτηθεί ο Μπράντλεϊ αν η Σίνταλ θα μπορούσε να έχει γίνει αποδεκτή όχι ως ένα ανίσχυρο μοντέλο, μια "λεπτή Σταχτοπούτα", αλλά ως μια νεαρή γυναίκα που προσπάθησε να γίνει καλλιτέχνης παρά τα μεγάλα εμπόδια; Ως γυναίκα του δέκατου ένατου αιώνα που δεν είχε γεννηθεί σε καλλιτεχνική οικογένεια και που δεν είχε χρήματα για να πληρώσει για την εκπαίδευση, η Σιντάλ έδωσε έναν μεγάλο αγώνα.
Με σκοπό να γίνειη ίδια καλλιτέχνης, η Σίνταλ μπορεί να θεωρούσε το μόντελινγκ ως τον καλύτερο τρόπο για να εισχωρήσει στον επιτυχημένο κόσμο των Προ-Ραφαηλιτών. Ως εκ τούτου, δεν παραπονέθηκε όταν ο Millais της φόρεσε ένα βαρύ νυφικό σε μια μπανιέρα γεμάτη νερό στο στούντιο του στην οδό Gower Street 7 στο Λονδίνο.
"Ισια η πλάτη. Σηκώστε τα χέρια σας, οι παλάμες ψηλά. Χωρίστε τα χείλη σας σαν να τραγουδάτε ένα θλιμμένο τραγούδι αποχαιρετισμού. Αυτές ήταν οι οδηγίες του Millais και τις ακολούθησε ακόμα και όταν τοποθέτησε λάμπες λαδιού και κεριά κάτω από τη μπανιέρα για να κρατήσει το νερό ζεστό για εκείνη.
Ο ζωγράφος όμως όσο ταλέντο είχε στην τέχνη τόσο του έλειπε η κοινή λογική. Ήταν στο Λονδίνο και ήταν χειμώνας. Το νερό ήταν πάντα δροσερό. Οι λάμπες και τα κεριά έσβησαν εντελώς και παραλίγο να"σβήσουν" και τη ζωή της Σίνταλ μαζί τους.
Εκείνη προφανώς δεν παραπονέθηκε όταν το νερό έγινε παγωμένο. Είχε πάρα πολλά να χάσει, προσωπικά και οικονομικά. Ο Millais, απορροφημένος στη δουλειά του, δεν πρόσεξε ότι υπέφερε για την τέχνη του. Όταν κατάλαβε το λάθος του, ήταν πολύ αργά. Η Σίνταλ αρρώστησε βαριά εκείνη την ημέρα και έπαθε πνευμονία.
Η εξαγριωμένη και πολύ φτψχιά οικογένειά της τον ανάγκασε, υπό την απειλή νομικής αγωγής, να πληρώσει τον ακριβό λογαριασμό του γιατρού και μια συνταγή για λάβδανο. Αυτή η περίοδος ασθένειας σηματοδότησε την έναρξη του εθισμού της Σίνταλ στο οπιοειδές, από το οποίο τελικά θα πέθαινε από υπερβολική δόση το 1862.
John Everett Millais, Public domain, via Wikimedia Commons
Ο πίνακας του Millais με την Σίνταλ ως Οφηλία κρέμεται σήμερα στην Tate Gallery του Λονδίνου, όπου οι θεατές μπορούν να δουν μόνοι τους το απαθανατισμένο μαρτύριο μιας Αγγλίδας από την εργατική τάξη, που μεταμορφώθηκε στην πιο αναγνωρίσιμη εκδοχή της Οφηλίας στον κόσμο. Οι επισκέπτες είναι ελεύθεροι να αποφασίσουν αν το αριστούργημα άξιζε ή όχι τη θυσία της υγείας του μοντέλου του.
Μπροστά από την εποχή της
Κι ενώ πολλοί ιστορικοί της τέχνης θεωρούν ότι τα έργα της είναι κυρίως επηρεασμένα από τον Ροσέτι, η Τζακόμπι υποστηρίζει ότι δούλευαν συνεργατικά και ότι εκείνος επίσης δανειζόταν πολλές ιδέες από τη Σίνταλ.
Στο ένα σχέδιό της του 1854 "Lovers Listening to Music" δεν υπάρχει καμία αφήγηση όπως συνηθιζόταν μέχρι τότε, η Σίνταλ απεικονίζει απλά ένα ζευγάρι (πιθανότατα την ίδια και τον Ροσέτι) που ακούει μουσική. Τρία χρόνια μετά ο Ροσέτι επανέλαβε το μουσικό μοτίβο στον πίνακα "The Blue Closet", που στην έκθεση της Tate είναι τοποθετημένος δίπλα στο σχέδιο της Σίνταλ.
Elizabeth Siddal, Public domain, via Wikimedia Commons
Lovers Listening To Music
Το σχέδιο της Σίνταλ "Lovers Listening to Music", έργο Αισθητισμού, 30 χρόνια μπροστά από την εποχή του
Ο πίνακας αυτός με τη σειρά του ενέπνευσε τον Ουίλιαμ Μόρις, καλλιτέχνη-κλειδί στο κίνημα του Αισθητισμού, το οποίο υποστήριζε ότι σκοπός της τέχνης είναι η ίδια η τέχνη και η ομορφιά, και όχι να υπηρετεί κάποιον απώτερο σκοπό.
Εκ των υστέρων διαπιστώνουμε ότι υπάρχει μία γραμμή που συνδέει το έργο της Σίνταλ με το κίνημα του Αισθητισμού, στο οποίο ανήκαν εικαστικοί όπως οι Τζέιμς Γουίσλερ και Όμπρεϊ Μπίρντσλι και συγγραφείς όπως ο Όσκαρ Ουάιλντ. "Αλλά φυσικά εκείνη δεν πρόλαβε να γίνει μέρος εκείνης της ιστορίας, γιατί πέθανε" παρατηρεί η Τζακόμπι.
"Ήταν 30 χρόνια μπροστά από την εποχή της", καταλήγει.
