Αίσθηση προκάλεσε στη φετινή απονομή Όσκαρ το γεγονός πως απουσίαζαν σχεδόν εντελώς δηλώσεις για την πολιτική και κοινωνική κατάσταση μεσούντων πολέμων, ιδίως του πιο πρόσφατου στο Ισραήλ. Το Χόλιγουντ, που άλλοτε αποτελούσε ευκαιρία να επηρεαστεί το ευρύ κοινό από τα μηνύματα των λαμπερών αστέρων, τώρα τήρησε σιγή ιχθύος. Εκτός από τον Κίλιαν Μέρφι που παραλαμβάνοντας το Βραβείο του Ά Ανδρικού ρόλου για το Όπενχάιμερ το αφιέρωσε στους ειρηνοποιούς και βέβαια τον σκηνοθέτη της ταινίας "Ζώνη Ενδιαφέροντος", Τζόναθαν Γκλέιζερ.
Παραλαμβάνοντας το βραβείο της Καλύτερης Ξενόγλωσσης ταινίας, ο βρετανός Γκλέιζερ, εβραϊκής καταγωγής επιτέλους μίλησε ανοιχτά, χωρίς να φοβηθεί τις επιπτώσεις. Η ταινία του άλλωστε θα μείνει, κατά τη γνώμη μας, στην ιστορία του κινηματογράφου. Πρόκειται για ένα σύγχρονο σχόλιο πάνω στο Ολοκαύτωμα, το παράλογο, την ανθρώπινη φύση, την εμπορευματοποίηση του πόνου και τη μόνη ηλιαχτίδα στο κακό: την καθαρή αγάπη και την καλοσύνη έστω και μιας χούφτας ανθρώπων.
Στο σεμνό και σύντομο λόγο του ο Γκλέιζερ είπε: "Όλες οι επιλογές που κάναμε (στην ταινία) έγιναν για να μας καθρεφτίσουν και να μας φέρουν αντιμέτωπους με το τώρα- όχι για να πούμε "Κοιτάξτε τι έκαναν τότε", αλλά για να πούμε "Κοιτάξτε τι κάνουμε τώρα". Η ταινία μας δείχνει που μπορεί να οδηγήσει η απανθρωποίηση, στα χειρότερά της. Διαμόρφωσε το παρελθόν και το παρόν μας. Τώρα στεκόμαστε εδώ ως άνθρωποι που έρχομαστε αντιμέτωποι με την εβραϊκότητά μας και το γεγονός πως το Ολοκαύτωμα εργαλειοποιείται από ένα καθεστώς που οδήγησε σε σύγκρουση τόσους αθώους ανθρώπους. Είτε πρόκειται για τα θύματα της 7ης Οκτωβρίου (το κοινό τον διέκοψε εδώ με χειροκροτήματα) στη Γάζα είτε για τη διαρκή επίθεση στη Γάζα, όλοι θύματα της απανθρωποίησης- Πώς αντιστεκόμαστε; (χειροκροτήματα). Η Aleksandra Bystroń-Kołodziejczyk, το κορίτσι που λάμπει στην ταινία, όπως και στη ζωή έκανε αυτή την επιλογή. Αφιερώνω αυτό το βραβείο στη μνήμη της και στην αντίστασή της. Σας ευχαριστώ".
Ποια ήταν η Aleksandra Bystroń-Kołodziejczyk
Στην ταινία βλέπουμε εμβόλιμα σκηνές που έχουν γυριστεί με θερμική κάμερα νυκτός και βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με τις σκηνές της υπόλοιπης ταινίας, σαν να παρακολουθούμε δηλαδή μια παράλληλη ιστορία. Σε αυτή ένα νεαρό κορίτσι βγαίνει το βράδυ με τα πόδια ή το ποδήλατό της για να κρύψει φρούτα στα σημεία που δούλευαν μέχρι τελικής πτώσης οι κρατούμενοι του Άουσβιτς. Ανάμεσα στις τσουγκράνες θα έβρισκαν ένα μήλο ή ένα αχλάδι, όταν λιμοκτονούσαν. Το κοριτσάκι αυτό ήταν αληθινό πρόσωπο.
Πρόκειται για την Πολωνή Aleksandra Bystroń-Kołodziejczyk, η ιστορία της οποίας μπορεί να διαβαστεί στα ημερολόγια και τις επιστολές της, τα οποία έχουν διατηρηθεί προσεκτικά από την πολωνική ένωση Stowarzyszenia Auschwitz Memento.
"Καθώς δεν ήταν δυνατόν να φέρουμε τρόφιμα ή φάρμακα [στο στρατόπεδο] κατά τη διάρκεια της ημέρας, πηγαίναμε τη νύχτα", αναφέρεται σε μια καταχώρηση στο ημερολόγιο, εξηγώντας τις νυχτερινές εξορμήσεις της Aleksandra για να περάσει λαθραία τρόφιμα στο Άουσβιτς.
Η Bystroń-Kołodziejczyk γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1927 στο Brzeszcze, μια πόλη που απέχει λιγότερο από έξι μίλια από το Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου. Ο πατέρας της ήταν τοπογράφος σε τοπικό ορυχείο. Η μητέρα της βοήθησε στην ίδρυση του νοσοκομείου της πόλης. Η αντίσταση ήταν μέρος της ζωής της οικογένειας καθώς και ο προπάππους της Aleksandra είχε πολεμήσει στην εξέγερση του Ιανουαρίου του 1863 κατά των Ρώσων τσαρικών κατακτητών."Ήταν Πολωνός πατριώτης και προσπάθησε να εκπαιδεύσει τα παιδιά του σε αυτό το πνεύμα", έγραψε η Bystroń-Kołodziejczyk στο ημερολόγιό της.
Τον Απρίλιο του 1940, ο γερμανικός στρατός που κατέλαβε την πόλη λεηλάτησε το ορυχείο όπου εργαζόταν ο πατέρας της Aleksandra, συλλαμβάνοντας τον ίδιο μαζί με άλλους Πολωνούς αξιωματούχους. Κρατήθηκαν από την Γκεστάπο για δύο εβδομάδες πριν μεταφερθούν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου.
"Οι συνθήκες ήταν τρομερές. Οι κρατούμενοι εξαναγκάζονταν σε βαριά χειρωνακτική εργασία και τρέφονταν με μία φέτα ψωμί την ημέρα και έναν αραιό ζωμό από φύλλα τεύτλων και φαγόπυρο", αφηγείται. "Η πείνα τους ήταν τόσο μεγάλη που έτρωγαν το φλοιό των δέντρων. Μια μέρα βρήκαν ένα ποντίκι στο δοχείο της σούπας και οι κρατούμενοι πήγαν αμέσως να το φάνε".
Τελικά, ο πατέρας της απελευθερώθηκε. "Όταν τον είδα λιποθύμησα για πρώτη φορά στη ζωή μου", θυμάται. "Έμοιαζε με φάντασμα. Μόνο δέρμα και κόκαλα. Είχε μπει στο στρατόπεδο ζυγίζοντας 89 κιλά και όταν επέστρεψε ζύγιζε μόνο 32 κιλά".
Μέχρι το 1941, οι Ναζί είχαν αρχίσει την κατασκευή του συγκροτήματος του Άουσβιτς. Υπήρχαν περισσότερα από 40 στρατόπεδα, μεταξύ των οποίων και το στρατόπεδο θανάτου, το Άουσβιτς ΙΙ, δίπλα στο οποίο ζούσε η οικογένεια Höss, όπως απεικονίζεται στη Ζώνη ενδιαφέροντος, η οποία διαδραματίζεται το 1943.
Η κατασκευή του συγκροτήματος των στρατοπέδων συγκέντρωσης προκάλεσε τον μαζικό εκτοπισμό του τοπικού πολωνικού πληθυσμού. Μεταξύ 1940 και 1941, οι Γερμανοί εκτόπισαν περίπου 17.000 Πολωνούς και Εβραίους από το Oświęcim (το πολωνικό όνομα της πόλης του Άουσβιτς) και τα γύρω χωριά. Όλος ο εβραϊκός πληθυσμός του Oświęcim - συνολικά περίπου 7.000 - εκτοπίστηκε σε γκέτο. Οκτώ πολωνικά χωριά καταστράφηκαν και περισσότερα από εκατό κτίρια που βρίσκονταν στην πόλη Oświęcim κατεδαφίστηκαν.
"Ανυπομονούσαμε όλοι να δούμε τι χρώμα θα είχε η πλάκα στο σπίτι μας. Το κόκκινο σήμαινε εκτόπιση, το πράσινο σήμαινε ελευθερία παραμονής", γράφει ο Bystroń-Kołodziejczyk. "Ήταν τρομερό. Σου επιτρεπόταν να κουβαλάς μερικά κιλά πράγματα στην πλάτη σου και αυτό ήταν όλο. Τα υπόλοιπα έπρεπε να μείνουν πίσω. Έτσι πήραμε ό,τι μπορούσαμε".
Η Bystroń-Kołodziejczyk εντάχθηκε στο πολωνικό αντιστασιακό κίνημα Związek Walki Zbrojnej ενώ ήταν ακόμη έφηβη, μία από τους περισσότερους από 1.200 Πολωνούς στην περιοχή γύρω από το Άουσβιτς. Όλοι τους διακινδύνευαν τη ζωή τους. Αν τους έπιαναν, ήξεραν ότι θα φυλακίζονταν και θα στέλνονταν στα στρατόπεδα, όπου ο θάνατος ήταν σχεδόν βέβαιος.
Όμως οι ναζιστές φρουροί δεν έδιναν τόση σημασία στα νεαρά κορίτσια από την Πολωνία που μπαινόβγαιναν στα στρατόπεδα, επιτρέποντας στην Bystroń-Kołodziejczyk, η οποία επέλεξε το κωδικό όνομα "Olena", και στην αδελφή της να λειτουργούν ως σύνδεσμοι μεταξύ των κρατουμένων και του έξω κόσμου. Με το πρόσχημα ότι εργάζονταν στο ορυχείο, εισήγαγαν λαθραία τρόφιμα, φάρμακα και ζεστά χειμωνιάτικα ρούχα και έβγαζαν λαθραία μηνύματα. Δούλευε κυρίως τη νύχτα, κρύβοντας προμήθειες μέσα στα στρατόπεδα όπου μπορούσαν να τις βρουν οι κρατούμενοι. Οι σκηνές στη Ζώνη ενδιαφέροντος, που την δείχνουν να κρύβει μήλα στη λάσπη, προέρχονται από τις πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις της.
Ήταν μάρτυρας φρικτών σκηνών που τη σημάδεψαν για όλη της τη ζωή. "Δεν είχαμε παιδική ηλικία", έγραψε. "Ξεκινήσαμε τη ζωή μας ήδη ως ενήλικες".
Μετά τον πόλεμο, η Bystroń-Kołodziejczyk παρέμεινε στην ίδια πόλη. Αποφοίτησε από ένα τεχνικό ινστιτούτο, αλλά δεν μπόρεσε να συνεχίσει τις σπουδές της επειδή οι κομμουνιστικές αρχές δεν ενέκριναν τις δραστηριότητές της στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η αντίσταση στην εξουσία δεν την ευνόησε.
Ο Glazer συνάντησε την Bystroń-Kołodziejczyk στα πρώτα στάδια του σχεδιασμού της ταινίας, όταν εκείνη ήταν 90 ετών. Του διηγήθηκε τις ιστορίες για το πώς πήγαινε με το ποδήλατό της στο στρατόπεδο για να περάσει λαθραία μήλα, πώς βρήκε τη μυστηριώδη μουσική παρτιτούρα, που συνέθεσε ένας κρατούμενος του Άουσβιτς, ο Joseph Wulf, ο οποίος επέζησε του πολέμου. Στην ταινία, βλέπουμε τη νεαρή κοπέλα να παίζει τη μουσική στο πιάνο της στο σπίτι της. Η Bystroń-Kołodziejczyk πέθανε το 2016, λίγες εβδομάδες μετά τη συνάντησή της με τον Glazer. Στην ταινία χρησιμοποιήθηκε το ποδήλατό της, όπως και το σπίτι στο οποίο ζούσε η ίδια.
Για τον σκηνοθέτη, οι ενέργειες του Bystroń-Kołodziejczyk αποτελούν απάντηση στο ερώτημα που έθεσε στο κοινό των Όσκαρ: "Πώς αντιστεκόμαστε;"
"Αυτή η μικρή πράξη αντίστασης, η απλή, σχεδόν ιερή πράξη της εγκατάλειψης του φαγητού, είναι κρίσιμη, επειδή είναι το μοναδικό σημείο φωτός", δήλωσε ο σκηνοθέτης, σε συνέντευξή του στον Guardian. "Πραγματικά πίστευα ότι δεν μπορούσα να κάνω την ταινία σε εκείνο το σημείο. Τηλεφωνούσα συνέχεια στον παραγωγό μου, τον Τζιμ, και έλεγα: "Φεύγω. Δεν μπορώ να το κάνω αυτό. Είναι πολύ σκοτεινά". Μου φαινόταν αδύνατο να δείξω απλώς το απόλυτο σκοτάδι, οπότε έψαχνα κάπου να βρω το φως και το βρήκα σε εκείνη. Είναι η δύναμη του καλού".
*Με πληροφορίες από το The Hollywood Reporter και τη Guardian.
Ακολουθήστε το Womantoc στο Instagram
