Ο Τσέχος συγγραφέας Μίλαν Κούντερα, ο οποίος έγραψε για την υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου και την προδοσία επί μισό αιώνα πέθανε σε ηλικία 94 ετών μετά από παρατεταμένη ασθένεια, όπως επιβεβαίωσε η Άννα Μράζοβα, εκπρόσωπος της Βιβλιοθήκης Μίλαν Κούντερα. Ο Κούντερα ήταν πολυγραφότατος και εκφράστηκε μέσα από διαφορετικά είδη- έγραψε ποιήματα, θεατρικά έργα, δοκίμια και μυθιστορήματα, με πιο γνωστό στο ευρύ κοινό την "Αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι", που είχε μεταφερθεί και στον κινηματογράφο, με πρωταγωνιστή τον Ντάνιελ Ντέι Λούις.
Ο Κούντερα εγκατέλειψε την πατρίδα του, τη Τσεχία για τη Γαλλία το 1975, μετά την αποπομπή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Τσεχοσλοβακίας για "αντικομμουνιστικές δραστηριότητες". Έζησε 40 χρόνια εξόριστος στο Παρίσι, αφού του αφαιρέθηκε η τσεχική υπηκοότητα το 1979. Εκεί έγραψε τα πιο διάσημα έργα του, μεταξύ των οποίων το Nesnesitelná lehkost bytí (Η αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης), ενώ αργότερα άφησε πίσω του τη μητρική του γλώσσα για να γράψει μυθιστορήματα στα γαλλικά, αρχής γενομένης από το La lenteur (Η βραδύτητα) του 1993 και το τελευταίο του μυθιστόρημα, "Η Γιορτή της ασημαντότητας".
Γεννήθηκε την 1η Απριλίου 1929 στο Μπρνο. Ο Κούντερα σπούδασε μουσική με τον πατέρα του, γνωστό πιανίστα και μουσικολόγο, προτού στραφεί στη συγγραφή και γίνει λέκτορας παγκόσμιας λογοτεχνίας στην Ακαδημία Κινηματογράφου της Πράγας το 1952. Η λογοτεχνική του φήμη ξεκίνησε με τη δημοσίευση μιας σειράς ποιημάτων και θεατρικών έργων, συμπεριλαμβανομένης μιας ωδής στον κομμουνιστή ήρωα Julius Fučík, Poslední máj (Ο τελευταίος Μάης), που εκδόθηκε το 1955.
Αργότερα απέρριψε αυτά τα πρώιμα έργα, λέγοντας ότι "δούλευε προς πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις - αναζητώντας τη φωνή μου, το ύφος μου και τον εαυτό μου", μέχρι που βρήκε τον χαρακτηριστικό του τρόπο σε μια ιστορία που έγραψε το 1959.
Ενθουσιώδες μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος στα νιάτα του, ο Κούντερα διαγράφηκε από το κόμμα δύο φορές, την πρώτη για "αντικομμουνιστικές δραστηριότητες" το 1950 και την άλλη το 1970 κατά τη διάρκεια της καταστολής που ακολούθησε την Άνοιξη της Πράγας το 1968, της οποίας ήταν μία από τις ηγετικές φωνές, ζητώντας δημόσια ελευθερία του λόγου και ίσα δικαιώματα για όλους.
Το πρώτο του μυθιστόρημα, το Žert (Το αστείο) του 1967, ήταν εμπνευσμένο από εκείνη την περίοδο και σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Μια έρευνα της διάδρασης ανάμεσα στη Μοίρα και στον ρεαλισμό, το μυθιστόρημα εξαφανίστηκε από τα βιβλιοπωλεία και τις βιβλιοθήκες μετά την άφιξη των ρωσικών τανκς στην πλατεία Βέντσλας. Ο Κούντερα βρέθηκε στη μαύρη λίστα και απολύθηκε από τη θέση του καθηγητή. Κατόπιν εργάστηκε σε καμπαρέ μικρών πόλεων ως τρομπετίστας της τζαζ, βρήκε επιτέλους την καλλιτεχνική ελευθερία - η αδυναμία έκδοσης είχε, τον είχε απελευθερώσει από το βάρος της λογοκρισίας. Μία από τις "δουλειές του ποδαριού" που έκανε εκείνη την περίοδο ήταν και αυτή του... αστρολόγου. Μάλιστα τότε είχε πει στην εκδότρια του περιοδικού "να πει στη συντακτική επιτροπή ότι ο συγγραφέας θα ήταν ένας λαμπρός πυρηνικός φυσικός που δεν ήθελε να αποκαλυφθεί το όνομά του από φόβο μήπως τον κοροϊδέψουν οι συνάδελφοί του".
Όταν πια έχασε την ελπίδα του ότι η Τσεχοσλοβακία θα μεταρρυθμιζόταν και θα εξελισσότραν, μετακόμισε στη Γαλλία το 1975, έχασε την τσεχική του υπηκοότητα το 1979 και έγινε Γάλλος πολίτης το 1981. Με την υποστήριξη του φίλου του Φίλιπ Ροθ, ο οποίος δημοσίευσε τον Κούντερα στο πλαίσιο της σειράς "Φωνές από την άλλη Ευρώπη", η έκδοση του βιβλίου "Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι" το 1984 ήταν αυτή που τον κατέστησε συγγραφέα διεθνούς βεληνεκούς. Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται στη μεθυστική ατμόσφαιρα της Πράγας του 1968 και παρακολουθεί δύο ζευγάρια που παλεύουν με την πολιτική και την απιστία, εξετάζοντας την ένταση μεταξύ ελευθερίας και ευθύνης. Η κινηματογραφική μεταφορά του Φίλιπ Κάουφμαν το 1988, με πρωταγωνιστές τους Ντάνιελ Ντέι-Λιούις και Ζυλιέτ Μπινός, εκτίναξε τη φήμη του συγγραφέα.
Μιλώντας κάποτε στον Ροθ, σε μια συνέντευξη για τους New York Times, ο Κούντερα είχε πει πως: "Μου φαίνεται ότι σε όλο τον κόσμο οι άνθρωποι σήμερα προτιμούν να κρίνουν παρά να καταλαβαίνουν, να απαντούν παρά να ρωτούν", συνέχισε, "έτσι ώστε η φωνή του μυθιστορήματος δύσκολα ακούγεται πάνω από τη θορυβώδη ανοησία των ανθρώπινων βεβαιοτήτων". Και ήταν μόλις η δεκαετία του '80.
Το τελευταίο του μυθιστόρημα, "Η Γιορτή της ασημαντότητας", εκδόθηκε το 2013 και προκάλεσε αντιφατικές αντιδράσεις -κάποιοι το επαίνεσαν για το κομψό χιούμορ του και άλλοι πίστεψαν πως δεν ήταν αντάξιο της συγγραφικής του πορείας.
Το 1983 ο κ. Κούντερα είχε δηλώσει στο The Paris Review: "Η φιλοδοξία μου σε όλη μου τη ζωή ήταν να συνδυάσω τη μέγιστη σοβαρότητα ενός ζητήματος με τη μέγιστη ελαφρότητα της φόρμας. Ο συνδυασμός μιας επιπόλαιης φόρμας και ενός σοβαρού θέματος αποκαλύπτει αμέσως την αλήθεια για τα δράματά μας (αυτά που συμβαίνουν στο κρεβάτι μας καθώς και αυτά που παίζουμε στη μεγάλη σκηνή της Ιστορίας) και την τρομερή ασημαντότητά τους. Βιώνουμε την αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης".
Μετά από 40 χρόνια απουσίας, εκτός από σύντομες και χαμηλών τόνων επισκέψεις στην πατρίδα τους, η τσεχική υπηκοότητα του Κούντερα και της συζύγου του Βέρα αποκαταστάθηκε τελικά το 2019, ένα χρόνο μετά τη συνάντησή τους με τον πρωθυπουργό της Τσεχίας Αντρέι Μπάμπις, ο οποίος χαρακτήρισε τη συνάντηση "μεγάλη τιμή". Ένα χρόνο αργότερα, ο Petr Drulàk, πρεσβευτής της Τσεχίας στη Γαλλία, παρέδωσε το πιστοποιητικό υπηκοότητας του Kundera, περιγράφοντάς το ως "μια σημαντική συμβολική χειρονομία, μια συμβολική επιστροφή του μεγαλύτερου Τσέχου συγγραφέα στην Τσεχική Δημοκρατία". Είπε πως ο Κούντερα ήταν "σε καλή διάθεση, απλά πήρε το έγγραφο και είπε ευχαριστώ".
Αποφθέγματα του Μίλαν Κούντερα
"Όταν η καρδιά μιλάει, το μυαλό το θεωρεί μεγάλη απρέπεια να φέρει αντίρρηση."
"Ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία είναι ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη."
"Η αισιοδοξία είναι το όπιο του λαού."
"Τα ζώα δεν διώχτηκαν ποτέ από τον Παράδεισο…"
"Δεν μπορείς να καταλάβεις τίποτα για την τέχνη, ιδιαίτερα τη μοντέρνα τέχνη, αν δεν καταλαβαίνεις ότι η φαντασία είναι μια αξία από μόνη της."
"Το να είσαι συγγραφέας δεν σημαίνει να κηρύττεις μια αλήθεια, σημαίνει να ανακαλύπτεις μια αλήθεια."
"Το όνειρο είναι η απόδειξη, ότι το να φαντάζεται, το να ονειρεύεται αυτό που δεν έχει υπάρξει, είναι μια από τις βαθύτερες ανάγκες του ανθρώπου."
"Όποιος ζει στην ξενιτιά δεν έχει κάτω από τα πόδια του αυτό το δίχτυ ασφαλείας που απλώνει σε κάθε ανθρώπινο πλάσμα η χώρα που είναι η δική του χώρα, όπου υπάρχουν η οικογένειά του, οι συνάδελφοί του, οι φίλοι του και όπου μπορεί να γίνει χωρίς κόπο κατανοητός στη γλώσσα που γνωρίζει από τα παιδικά του χρόνια."
"Ο έρωτας αρχίζει από μια μεταφορά. Μ’ άλλα λόγια : Ο έρωτας αρχίζει από τη στιγμή που μια γυναίκα εγγράφεται με μια από τις κουβέντες της , στην ποιητική μας μνήμη."
Πηγές: The Guardian, New York Times
Ακολουθήστε το Womantoc στο Instagram
