Όλοι το έχουμε σκεφτεί. Πώς είναι να βρίσκεται κανείς στη φυλακή. Πώς είναι στ’ αλήθεια. Τώρα που περιμένουμε έξω από την κεντρική Πύλη για τον έλεγχο νιώθουμε αμηχανία. Λίγα λεπτά αργότερα διαπιστώνουμε πως το ίδιο μάλλον βιώνουν και οι κρατούμενοι που έχουν λάβει τις θέσεις στα όργανα τους, σε μια αυτοσχέδια "σκηνή". Κρουστά, έγχορδα (κιθάρες κι ένα μπαγλαμαδάκι), μεταλόφωνα και στη μέση μια περήφανη άρπα. Η μπάντα κάνει μικρές επιμέρους πρόβες πριν οι καλεσμένοι λάβουν τις θέσεις τους.
Μπαίνουμε μέσα από το δίχτυ του τέρματος σ’ ένα μικρό γήπεδο ποδοσφαίρου. Αυτή η αυλή είναι κάπως αλλόκοτη. Μπαίνοντας από τον κεντρικό διάδρομο στέκεται μια μινιατούρα εκκλησίας. Στον μικρό κήπο κυκλοφορούν ελεύθερες δυο- τρεις κότες και ένα παγώνι. Παγώνι στη φυλακή; Κι όμως. Μόνο που σε αυτή την αυλή, με το γκράφιτι ενός ηλιοβασιλέματος και μιας παραλίας, φευγαλέα στιγμιότυπα από την "κανονική" ζωή, δεν επιτρέπεται να προαυλίζονται κανονικά οι κρατούμενοι. Σήμερα βρίσκοντια εδώ κατ΄εξαίρεση. Υποδέχονται την οικογένειά τους, τις συντρόφους τους, τις μητέρες του και εμάς, τους ελάχιστους προσκεκλημένους. Στο κοινό κάθονται επίσης και άλλοι κρατούμενοι από όλες τις πτέρυγες. Ένα κράμα ανθρώπων, μια μικρή κοινωνία. Και πιστέψτε μας δεν είναι πολύ εύκολο να διακρίνεις πάντα ποιος είναι ο καλεσμένος και ποιος ο κρατούμενος.
Μια κανονική, πολύ καλή συναυλία
Τρία κομμάτια θα παίξει η μπάντα. Κομμάτια που συνέθεσαν μόνοι τους, με την καθοδήγηση της Μαρίας- Χριστίνας Χάρπερ (αρπίστριας και θεραπεύτριας) και του Γιώργου Κούτρα (κιθαρίστα) κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου μουσικής που υλοποιήθηκε φέτος στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού. Το πρόγραμμα εντάσσεται στις Εκπαιδευτικές και Κοινωνικές δράσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στο πλαίσιο του ευρύτερου κύκλου καλλιτεχνικών δράσεων σε καταστήματα κράτησης που έχει ξεκινήσει από το 2017.
"Θα μας κάνετε διάσημους;" μας ρωτάει ένα εξωστρεφές μέλος της μπάντας καθώς πλησιάζουμε. "Δεν μπορείτε, σας πρόλαβαν άλλοι" θα πει αστειευόμενος, εννοώντας πως ήδη έχουν πρωταγωνιστήσει στις ειδήσεις για τους λόγους που τους οδήγησαν εδώ. Δεν είναι όλοι όμως επικοινωνιακοί και αλέγροι, κάποιοι μοιάζουν αμήχανοι που βλέπουν (ή τους βλέπει) άγνωστος κόσμος σε αυτή τη συνθήκη, της φυλακής. Το διακρίνει κανείς στο βλέμμα τους και στην στάση του σώματος τους.
Η μουσική ξεκινά. Το πρώτο κομμάτι ξεκινά με ήχους θάλασσας, λίγο πριν ενταχθούν γνώριμες νότες από τα μεταλόφωνα, πολύ γνώριμες νότες. Πρόκειται τελικά για το μουσικό θέμα από τις ταινία "Νονός" και δεν μπορεί κανείς να μη χαμογελάσει με τον αυτοσαρκασμό.
Τον πρώτο λόγο παίρνει το κλαρίνο του Δ. Με την άκρη του ματιού βλέπουμε τη μητέρα του συγκινημένη στην πρώτη σειρά. Δεν είναι λίγο να γίνει μια παρένθεση μέσα στην οποία μπορείς να νιώσεις περηφάνια για το παιδί σου. Οι μαμάδες. Τις είδα τις μαμάδες, πως έτρεξαν οι γιοι να τους βρουν θέση, πώς τις σύστησαν με αγάπη στους συγκρατούμενους τους που παραμέρισαν για να περάσουν, που στάθηκαν άκρως σεβαστικοί απέναντί τους. Οι μαμάδες που δάκρυσαν.
Τα μουσικά κομμάτια ενσωμάτωναν και απαγγελία κειμένων. Κειμένων που έγραψαν οι ίδιοι, αλλά και ένα κείμενο που έγραψε η ψυχολόγος των φυλακών, Ναταλία Βαλεουτζή, και μιλά για την αξία της ομαδικότητας. Άρεσε πολύ στον Χ. που συμμετέχει και στο "σχολείο των γονέων", ένα εργαστήρι της ΕΕ για γονείς κρατούμενους. Τον συγκίνησε και αφού ζήτησε την άδειά της, το ενέταξε στη μουσική ομάδα. "Δρόμους στα δύσκολα μας έδειξες, μας στήριξες, και τις ψυχές μας με χίλιους τρόπους σαν όαση δρόσισες/ Ομάδα ανεκτίμητη, γλυκιά με αόρατο νήμα ισχυρό αποδοχής και καλοσύνης όλους μας τύλιξες ζεστά και ήρθαμε τόσο μα τόσο κοντά/Βήμα το βήμα, βλέμμα το βλέμμα και γίναμε μια αγκαλιά".
Όσο παίζουν οι μουσικοί, η Μαρία- Χριστίνα έχει χαμηλώσει το σώμα της και πηγαίνει δίπλα σε όποιον κάνει σόλο, σε όποια μουσική υπο-ομάδα παίζει, είναι ο τρόπος της για να δηλώσει πως είναι εκεί. "Οι περισσότεροι δεν ήξεραν να παίζουν κανένα μουσικό όργανο. Για πρώτη φορά τούς δόθηκε η ευκαιρία να μάθουν" θα μας πει αργότερα. "Για την ομάδα μας έχει μεγάλη σημασία ο αυτοσχεδιασμός, είναι η οδός για να μπορεί πραγματικά να εκφραστεί κάποιος και να συναντήσει τον εαυτό του και τους άλλους". Πώς είναι η διαδικασία; Στην αρχή τα μέλη της ομάδας απλώς μιλάνε και μοιράζονται ιστορίες. Η Μαρία- Χριστίνα βοηθάει τους συμμετέχοντες να σκεφτούν ποιος ήχος θα ταίριαζε σε όσα λένε, στα συναισθήματα που προκαλούν. Κι έτσι μαζεύεται ένα πρώτο υλικό πάνω στο οποίο δουλεύουν όλοι μαζί. "Η πιο σημαντική στιγμή για εμένα είναι η στιγμή που αρχίζουν πραγματικά να εμπιστεύονται τη διαδικασία, τους άλλους κι εμένα και αρχίζουν να μοιράζονται ιστορίες και ιδέες. Από εκεί ξεκινούν όλα" λέει η Μαρία- Χριστίνα.
Το δεύτερο κομμάτι ξεκινάει με τον ήχο της άρπας και ψιθύρους. Είναι όπως και το προηγούμενο ένα ολοκληρωμένο κομμάτι μουσικής, άρτιο και πανέμορφο. Και πραγματικά προκαλεί εντύπωση πως μέσα σε λίγες μόλις εβδομάδες άνθρωποι που δεν γνώριζαν καν να παίζουν μπόρεσαν να οδηγηθούν σε ένα άρτιο έργο τέχνης.
"Από μικρός ξεστράτησα
απ' τη γραμμή του πλήθους,
και πήρα την παλιά οδό,
φιλότιμου και ήθους.
Τα λάθη μου τα πλήρωσα,
μ' αρέσαν και χαλάλι.
Και τη ζωή μου ρίσκαρα,
ποτέ σε αλλουνού κεφάλι.
Με βάρκα που' μπαζε νερά,
με χάρτινο κατάρτι,
ταξίδεψα σ' ορίζοντες
στου ουρανού την άκρη.
Τον Οδυσσέα πουθενά
δεν τονε είδα, φως μου,
και η Ιθάκη άγραφο νησί,
στον χάρτη αυτού του κόσμου".
Απήγγειλε ο Χ με πάθος. Σήμερα έχει έρθει η γυναίκα του, η κόρη του και ο γιος του. Φαίνεται σαν έτοιμος να πετάξει.
Η ομαδικότητα ως θεμέλιος λίθος
Κι όπως πάντα μεγάλη σημασία έχει η ομάδα. Το πως χτίζεται μια ομάδα και συνεργάζεται για να φτάσει σ’ ένα συνολικό αποτέλεσμα. Οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα προέρχονται από διαφορετικές πτέρυγες της φυλακής (κι άρα της βαρύτητας των εγκλημάτων). Οι περισσότεροι δεν γνωριζόντουσαν μεταξύ τους και το πιθανότερο είναι πως δεν θα διασταυρωθούν οι δρόμοι τους, μέσα στη φυλακή τουλάχιστον.
Ρωτάμε τον Ε. που έπαιξε απόψε κιθάρα, πώς βίωσε εκείνος αυτή τη μουσική διαδρομή. "Μας πρότειναν το πρόγραμμα οι κοινωνικοί λειτουργοί. Θέλω να κάνω διαφορετικά πράγματα εδώ, να μη σκέφτομαι συνέχεια ότι είμαι στη φυλακή. Κάναμε ένα λάθος και πρέπει να το παλέψουμε. Όσο χρόνο περνάμε εδώ μέσα θα πρέπει να μάθουμε όσα περισσότερα μπορούμε" λέει στο Womantoc. Και συνεχίζει: "Όσο διαρκούσε το πρόγραμμα εγώ δεν ένιωθα ότι είμαι φυλακή. Από μικρός ήθελα να ασχοληθώ με τη μουσική και τελικά μού δόθηκε εδώ η ευκαιρία να μάθω κιθάρα".
"Ήρθαμε κοντά με κάποια παιδιά που δεν τους ήξερα, από άλλες πτέρυγες. Έξω όμως θα βρεθούμε" πρόσθεσε. Ο Ε. έχει σπουδάσει μηχανικός υπολογιστών και το όνειρό του τώρα είναι να ασχοληθεί με αυτό.
Το ακροατήριο με τη σειρά του είναι ετερόκλητο. Εκτός από τους συγγενείς, παρακολουθούν και κρατούμενοι. Άλλοι διακωμωδούν την κατάσταση, τουλάχιστον στην αρχή. Άλλοι φαίνονται να έχουν μπει στο κλίμα και να παρακολουθούν. Υπάρχουν όμως κι εκείνοι που φαίνονται σχεδόν σαν ξύλινοι, σαν να κινούνται σ’ ένα πλαίσιο άχρονο.
"Κάποιοι κρατούμενοι είναι πιο κινητοποιημένοι, πιο προσανατολισμένοι στο έξω, στους δεσμούς με τους δικούς τους, θέλουν να κάνουν κάτι διαφορετικό. Εκείνοι που συμμετέχουν στα προγράμματα βρίσκονται σε αυτή τη διαδικασία, ίσως αναθεωρούν και όσα συνέβησαν. Άλλοι είναι πιο παθητικοί, δεν θα μπουν σε προγράμματα. Εμείς, στο γραφείο, παρακολουθούμε, αν το θελήσουν βέβαια οι ίδιοι, ανθρώπους απ΄όλες τις κατηγορίες" μας εξηγεί η ψυχολόγος του καταστήματος Ναταλία Βαλεουτζή, που εργάζεται εδώ από το 2007. Τι είναι αυτό που φαίνεται να κάνει τη διαφορά για την κινητοποίηση τους; "Οι δεσμοί με την οικογένεια, με τους φίλους, με το "έξω" εξηγεί.
Προσεγγίζουμε δυο θεατές για να μας πουν πώς τους φάνηκε η συναυλία. "Μας έκανε εντύπωση πως μέσα σε τόσο μικρό διάστημα έμαθαν να παίζουν τόσο καλή μουσική" λέει ο ένας, "είναι ακατόρθωτο" συμπληρώνει ο άλλος. Και τι σημαίνει άραγε μια τέτοια εκδήλωση για τους ίδιους; "Αν δεν ζεις στη φυλακή δεν μπορείς να καταλάβεις, αυτές οι δυο ώρες ήταν για εμάς σαν να πήγες εσύ 1 μήνα διακοπές. Είδαμε διαφορετικό κόσμο, ξέφυγε το μάτι μας. Μακάρι να συνεχιστούν αυτές οι εκδηλώσεις" απάντησε.
Οι εκπαιδευτικές και κοινωνικές δράσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Στο παρελθόν ανάλογο πρόγραμμα έχει εκπονηθεί επίσης στα καταστήματα κράτησης στα Διαβατά της Θεσσαλονίκης και στη Νιγρίτα των Σερρών. Φέτος, η Λυρική Σκηνή εκπονεί επίσης Εργαστήριο χορού και κίνησης στο κατάστημα κράτησης γυναικών Ελεώνα Θήβας κι εργαστήριο μουσικής και χορού στο Ειδικό κατάστημα κράτησης νέων Αυλώνα. "Είχαμε συνεργαστεί επίσης και με το Εθνικό Θέατρο ανεβάζοντας την Τρικυμία του Σαίξπηρ" εξηγεί η Εύα Καρτερού, υπεύθυνη των Εκπαιδευτικών και Κοινωνικών δράσεων ΕΛΣ . Ποια είναι η δική της αγαπημένη στιγμή κατά τη διαδικασία; "Είναι πια έθιμο στην πρόβα τζενεράλε, την ημέρα δηλαδή πριν την παράσταση, να στήνουμε ένα τραπέζι με φαγητά και να τρώμε όλοι μαζί. Τα μοιραζόμαστε όλα, είμαστε ίσοι. Είναι μια στιγμή που λειτουργεί πολύ θετικά στην ομάδα" σημειώνει.
Γι’ αυτό και στο τέλος της συναυλίας, οι κρατούμενοι μας έχουν ετοιμάσει ένα κέρασμα, ένα μικρό μπουφέ. Μόνο που οι ίδιοι δεν θα μπορέσουν να παραμείνουν. Θα ακολουθήσουν αμέσως μετά το πέρας της συναυλίας τους φύλακες, για να επιστρέψουν στα κελιά τους. Και δεν θα προλάβουμε να μιλήσουμε λίγο περισσότερο μαζί τους, δυστυχώς.
Κρατάμε όμως τα λόγια της διευθύντριας, Μαρίας Στέφη "Η φυλακή δεν είναι αυτό που φαίνεται έξω. Είναι άνθρωποι κι αυτοί κι έχουν ανάγκη τη στήριξή μας, όχι μόνο τη δική μας, αλλά και των συγγενών, των φίλων, όλων. Εύχομαι να γίνονται τέτοιες εκδηλώσεις και δράσεις συνέχεια και να έρχεστε και να μας βλέπετε".
Πώς θα ήταν άραγε αν οι εκδηλώσεις γινόντουσαν ένα όχημα για να συναντηθεί ο κόσμος έξω με τον κόσμο μέσα; Να αμβλυνθεί το στίγμα, να δούμε μαζί, από κοινού, τι σημαίνει ή τι θα έπρεπε να σημαίνει σωφρονισμός. Γιατί κάποιοι θέλουν πράγματι να ζήσουν αλλιώς τη ζωή τους μετά από εδώ.
Ακολουθήστε το Womantoc στο Instagram
