Πανδημία (από τις ελληνικές λέξεις παν (όλος) και δήμος (πληθυσμός)) είναι μια επιδημία λοιμωδών ασθενειών που εξαπλώνεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς σε μια μεγάλη περιοχή και απειλεί το σύνολο του πληθυσμού. Μια επιδημική ασθένεια που παραμένει σταθερή όσον αφορά τον αριθμό ανθρώπων που αρρωσταίνουν δεν θεωρείται πανδημία. Επιπλέον, οι πανδημίες γρίπης γενικά δεν αποτελούν την επανεμφανιζόμενη εποχική γρίπη. Καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας έχουν παρατηρηθεί πολλές πανδημίες, όπως ευλογιάς, φυματίωσης και πανώλης. Πιο προσφάτες πανδημίες αποτελούν η πανδημία του HIV, πανδημίες γρίπης του 1918, του 2009 και του νέου κορωνοϊού 2019–20.
Ο νέος κορωνοϊός SARS-CoV-2 δεν είναι η πρώτη πανδημία που πλήττει τον πλανήτη και αλλάζει -σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό- τον ρου της ανθρώπινης ιστορίας. Η πρώτη πανδημία καταγράφηκε το 430 π.Χ, κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, στην πόλη – κράτος των Αθηνών, προκαλώντας τον θάνατο ενός μεγάλου ποσοστού των κατοίκων, μεταξύ των οποίων και ο Περικλής. Η εν λόγω πανδημία ονομάστηκε «Λοιμός των Αθηνών» ή «Σύνδρομο του Θουκυδίδη» και αντιμετωπίστηκε με τη συνεισφορά του Ιπποκράτη, ο οποίος βρισκόταν στην πόλη εκείνο το διάστημα.
Ακολούθησαν, ωστόσο, «ορδές» πανδημιών που είχαν αντίκτυπο σε όλη την υφήλιο, δοκιμάζοντας τις ανθρώπινες υποδομές και αντοχές. Δείτε ποιες είναι οι 10 πιο σημαντικές πανδημίες που έπληξαν μέχρι σήμερα την ανθρωπότητα καθώς και τις εκτιμήσεις για τον κορωνοϊό SARS-CoV-2.
- Η πανώλη του Ιουστινιανού (543 μ.Χ)
Η ηγεμονία του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιουστινιανού Α’ επλήγη σημαντικά από ένα ξέσπασμα βουβωνικής πανώλης. Η επιδημία, που έμεινε στην ιστορία ως η «Πανώλη του Ιουστινιανού» ξεκίνησε το 543 π.Χ. εκτιμάται ότι ήταν υπεύθυνη για τον θάνατο 30 έως και 50 εκατομμυρίων ανθρώπων -κοντά στο 50% του πληθυσμού της Γης κατά εκείνη την εποχή.
Οπως και σήμερα με τον κορωνοϊό, η πανδημία της πανώλης επί Ιουστινιανού ζημίωσε σημαντικά το εμπόριο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, ενώ έδωσε τη δυνατότητα σε άλλους πολιτισμούς να επανακτήσουν Βυζαντινές περιοχές στη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και σε τμήματα της Ασίας.
- Μαύρος Θάνατος (1348)
Ανάμεσα στο 1348 και το 1353 ξέσπασε μια από τις πλέον καταστροφικές πανδημίες στην παγκόσμια ιστορία. Πρόκειται για την πανώλη που πήρε τον τίτλο «Μαύρος Θάνατος», από την οποία έχασαν τις ζωές τους περίπου 25 εκατομμύρια άνθρωποι μόνο στην Ευρώπη. Μαζί με την Ασία, εκτιμάται ότι οι νεκροί ανήλθαν τελικά ανάμεσα σε 100 και 200 εκατομμύρια.
Σύμφωνα με αναλυτές, ο πληθυσμός της Ευρώπης χρειάστηκε περίπου 200 χρόνια για να επανέλθει σε επίπεδα προ της μαύρης πανώλης. Στον «Μαύρο Θάνατο» αποδίδεται και το «χτύπημα» που δέχθηκε η δουλεία, καθώς λόγω των τεράστιων απωλειών προέκυψαν πολλές θέσεις εργασίας, με καλές απολαβές. Κατά το ξέσπασμα της μαύρης πανώλης καταγράφηκαν αιματηρά πογκρόμ σε βάρος μειονοτήτων όπως οι Εβραίοι και οι Ρομά.
- Η φονική ευλογία (15ος – 17ος αιώνας)
Η ευλογιά άρχισε να κάνει την εμφάνισή της στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, όμως εδραιώθηκε όταν αυξήθηκε ο πληθυσμός κατά την εποχή των Σταυροφοριών. Από ιστορικά στοιχεία προκύπτει ότι τον 15ο αιώνα το ποσοστό θνησιμότητας έφτανε το 30%.
Κατά τον 15ο έως τον 17ο αιώνα περίπου 20 εκατομμύρια άνθρωποι στο «Νέο Κόσμο» της αμερικανικής ηπείρου (περίπου το 90% του πληθυσμού), δίνοντας τη δυνατότητα στους Ευρωπαίους να προχωρήσουν σε αποικισμούς και κατακτήσεις.
Στην Ευρώπη η ευλογιά παρέμεινε η κύρια αιτία θανάτου και τον 18ο αιώνα, σκοτώνοντας κατ’ εκτίμηση 400.000 Ευρωπαίους τον χρόνο. Είναι ενδεικτικό ότι το 10% των βρεφών στη Σουηδία πέθαιναν από ευλογία ετησίως.
- Χολέρα (1817 - 1823)
Η πρώτη πανδημία χολέρας ξεκίνησε από τον Ινδία και εξαπλώθηκε σε πολλές γειτονικές περιοχές. Ηταν η πρώτη από τις επτά μεγάλες πανδημίες χολέρας που μέχρι σήμερα έχουν στερήσει τις ζωές σε εκατομμύρια ανθρώπους.
Σύμφωνα με το Business Insider, ο Τζον Σνόου, ένας Βρετανός ιατρός, ανέπτυξε μεθόδους για την ανακοπή της πανδημίας και το 1854 κατάφερε να απομονώσει την πηγή (της χολέρας) σε μια αντλία νερού στο Σόχο του Λονδίνου.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει χαρακτηρίσει τη χολέρα ως την «ξεχασμένη πανδημία», τονίζοντας ότι το έβδομο ξέσπασμα, το 1961, συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Η χολέρα προκαλείται όταν καταναλώνεται τροφή ή νεκρό με συγκεκριμένα βακτήρια και πλήττει περισσότερο τις μη αναπτυγμένες χώρες.
- Η Ισπανική Γρίπη (1918)
Η Ισπανική Γρίπη ήταν μια πανδημία που ξεκίνησε το 1918, κατά την οποία προσβλήθηκαν από τον ιό 500 εκατ. άνθρωποι, ενώ έχασαν τις ζωές τους πάνω από 50 εκατ. άνθρωποι σε όλο τον κόσμο.
Ο ιός της Ισπανικής Γρίπης ήταν ο Η1Ν1 και το ξέσπασμά του ήρθε κατά τη «δύση» του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Αρχές δημόσιας υγείας δεν είχαν κανένα πρωτόκολλο τότε για να αντιδράσουν σε πανδημίες και γι’ αυτόν τον λόγο οι απώλειες ζωών ήταν τεράστιες.
Τα πρώτα κρούσματα της Ισπανικής Γρίπης καταγράφηκαν στη Γαλλία τον Απρίλιο του 1918, ενώ ακολούθησαν περιστατικά σε Ιταλία, Μεγάλη Βρετανία, ΗΠΑ και στη Γερμανία. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους η πανδημία έφτασε στις Ινδίες, τον Ιούλιο στη Νέα Ζηλανδία και τον Αύγουστο στη Νότιο Αφρική.
- Η γρίπη του Χονγκ Κονγκ (1968)
Ακριβώς πενήντα χρόνια μετά την Ισπανική πανδημία, «γεννήθηκε» ένας νέος ιός γρίπης, ο Η3Ν2. Οι απώλειες της γρίπης του Χονγκ Κονγκ σε ανθρώπινες ζωές υπολογίζονται στο ένα εκατομμύριο. Η ιός της γρίπης του Χονγκ Κονγκ θεωρείται ως ένας από τους πιο μεταδοτικούς καθώς το 1968, σε διάστημα δυο εβδομάδων, προσέβαλε 500.000 ανθρώπους.
Θεωρείται η πρώτη πανδημία της σύγχρονης εποχής, οι συνθήκες μετάδοσης της οποίας επιδεινώνονται από τον πολλαπλασιασμό των αεροπορικών μετακινήσεων, και προκαλεί παγκόσμια κινητοποίηση, υπό τον συντονισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Η συγκεκριμένη πανδημία ανέδειξε για πρώτη φορά τη σημασία δημιουργίας εμβολίων κατά των επικίνδυνων ιών. Από τον Νοέμβριο 1969 είναι διαθέσιμα αποτελεσματικά εμβόλια κατά της γρίπης του Χονγκ Κονγκ.
- HIV/AIDS (1981-σήμερα)
Οι πρώτες περιπτώσεις του HIV/AIDS καταγράφηκαν το 1981, όμως η νόσος εξακολουθεί και σήμερα να προκαλεί απώλειες ζωών. Από το 1981, 75 εκατ. άνθρωποι ήταν φορείς του HIV και περίπου 32 εκατ. έχασαν τις ζωές τους.
Πρόκειται για ένα σεξουαλικώς διαδιδόμενο νόσημα, για το οποίο δεν υπάρχει θεραπεία. Γι’ αυτόν τον λόγο θεωρείται ως μια επίμονη επιδημία που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπων, κάθε χρόνο. Παρότι δεν υπάρχει θεραπεία για το AIDS, έχουν βρεθεί θεραπείες που μπορούν να ελέγξουν το HIV και να «φρενάρουν» τη νόσο.
Ενας από τους πλέον γνωστούς ανθρώπους που διαγνώστηκε με HIV είναι ο αστέρας του ΝΒΑ, και των Λος Αντζελες Λέικερς, Μάτζικ Τζόνσον. Ο Τζόνσον αποκάλυψε την είδηση το 1991, οπότε και εγκατέλειψε την ενεργό δράση.
Τα περισσότερα περιστατικά HIV/AIDS καταγράφονται σήμερα σε χώρες της Αφρικής. Ο ιός έδωσε αφορμή για ομοφοβικά ξεσπάσματα, τα οποία περιγράφηκαν στη βραβευμένη με Οσκαρ ταινία «Philadelphia», το 1993.
- SARS (2002-2003)
Το SARS (Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο) είναι μια ασθένεια που προκαλείται από έναν από τους επτά κορωνοϊούς που επηρεάζουν τους ανθρώπους. Η επιδημία ξεκίνησε από την επαρχία Γκουαντόνγκ στην Κίνα και εξελίχθηκε σύντομα σε παγκόσμια πανδημία, «αγγίζοντας» 26 χώρες.
Από το SARS προσβλήθηκαν πάνω από 8.000 άνθρωποι, ενώ έχασαν τις ζωές τους 774 -ένα πολύ μεγάλο ποσοστό. Οι συνέπειες της πανδημίας του SARS περιορίστηκαν λόγω της ταχείας αντίδρασης των υγειονομικών Αρχών, παγκοσμίως, που επέβαλαν καραντίνες σε συγκεκριμένες περιοχές και απομόνωναν ύποπτα περιστατικά.
Ο κορωνοϊός του SARS είναι κατά 86,9% όμοιος με τον νέο κορωνοϊό (SARS-CoV-2) σε ό,τι αφορά το γενετικό του προφίλ. Η έξαρση του SARS συνέβαλε στην ανάπτυξη σημαντικών πρωτόκολλων για τα νοσοκομεία (απολυμάνσεις, χρήση μασκών κ.λπ) του Χονγκ Κονγκ, και όχι μόνο.
- Η Γρίπη των χοίρων ή H1N1 (2009 - 2010)
Το 2009 παρατηρήθηκε μια νέα μορφή γρίπης, που έμελε να προσβάλει 60,8 εκατομμύρια ανθρώπους στις ΗΠΑ και να προκαλέσει, παγκοσμίως, εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους (έως και άνω των 500.000 σύμφωνα με κάποιες αναφορές).
Ο Η1Ν1 του 2009 ονομάστηκε «Γρίπη των χοίρων» καθώς ξεκίνησε από γουρούνια που είχαν επαφή με ανθρώπους. Ο ιός ήταν διαφορετικός από τα συνήθη ξεσπάσματα γρίπης καθώς το 80% των θανάτων ήταν ανθρώπων ηλικίας κάτω των 65 ετών (τυπικά το 70% με 90% των θανάτων από γρίπη αφορά άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών).
Ο Η1Ν1 «δίδαξε» στην επιστημονική κοινότητα πόσο γρήγορα μπορεί να εξελιχθεί ένας ιός σε πανδημία, κατά τον 21ο αιώνα. Ειδικοί διαπίστωσαν ότι θα πρέπει να γίνονται προετοιμασίες για τέτοιες πανδημίες, ώστε να ανταποκρίνονται ταχύτερα στο μέλλον.
- Έμπολα (2014 - 2016)
Ο ιός Εμπολα -που πήρε το όνομά του από έναν ποταμό κοντά στο σημείο που καταγράφηκε το πρώτο κρούσμα- είχε περιορισμένο πεδίο συγκριτικά με άλλες πανδημίες της σύγχρονης εποχής. Ηταν όμως εξαιρετικά θανατηφόρος.
Ξεκίνησε από ένα μικρό χωριό στη Γουινέα το 2014 και εξαπλώθηκε σε γειτονικές χώρες της Δυτικής Αφρικής. Ο ιός σκότωσε 11.325 ανθρώπους από τους 28.600 που προσβλήθηκαν από αυτόν. Ο Εμπολα θεωρείται ότι κόστισε 3,77 δισ. ευρώ στη Γουινέα, τη Λιβερία και τη Σιέρα Λεόνε. Οπως και η χολέρα, τα θύματά του ήταν οι χώρες που δεν είχαν τις υποδομές για να τον αντιμετωπίσουν.
- Νέος κορωνοϊός, SARS-CoV-2 (2019 – σήμερα)
Το εν εξελίξει ξέσπασμα του νέου κορωνοϊού, που προκαλεί την ασθένεια COVID-19, αποκάλυψε τα τρωτά σημεία των συστημάτων υγείας, παγκοσμίως. Ο αριθμός των κρουσμάτων αυξάνεται καθημερινά, όπως και αυτός των θανάτων.
Υπάρχουν εκτιμήσεις που αναφέρουν ότι ο νέος κορωνοϊός θα εξαπλωθεί και, πιθανώς, θα προσβάλει το 40% με το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού. Το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας επισημαίνει σε μελέτη του ότι ο κορωνοϊός θα προκαλέσει εκατομμύρια θανάτους και ένα πλήγμα ύψους 2,1 τρισεκατομμυρίων ευρώ στο παγκόσμιο ΑΕΠ.
Σε πρόσφατο δημοσίευμα της Wall Street Journal, επιδημιολόγοι παρέθεταν τα πιθανά σενάρια. Η πιο «μαύρη» εκδοχή είναι να προκληθούν περί τους 10 εκατομμύρια θανάτους από τον νέο κορωνοϊό, ενώ η πιο ελπιδοφόρα… κατεβάζει τον αριθμό των νεκρών σε κάποιες δεκάδες χιλιάδες.
Πηγή: sigmalive.com
