Μετά την επέλαση της «millennium» διασκέδασης και την αποτυχημένη προσπάθεια να γίνει το ελληνικό Σόχο, η γειτονιά του Ψυρή αγωνίζεται σήμερα να βρει τη χαμένη της ταυτότητα. Μια νέα ταυτότητα, για την ακρίβεια, αφού οι παραδοσιακοί βιοτέχνες του Ψυρρή (κυρίως αυτοί που κατασκεύαζαν παπούτσι-τσάντα-ζώνη), αυτοί που κάποτε έδιναν αληθινή ζωή στην αθηναϊκή συνοικία, άρχισαν να εξαφανίζονται πριν αυτή αλωθεί από τα πολύβουα πλήθη που έψαχναν αγωνιωδώς το επόμενο hot spot ή το νέο… talk of the town, όπως φιλάρεσκα αυτοαποκαλούνταν τα στέκια της εποχής.
Εκεί, στο ήσυχο στενό της Αγ. Ελεούσης, ανακαλύψαμε ένα από τα λιγοστά παραδοσιακά εργαστήρια που επιμένουν να αντιστέκονται στην κινέζικη λαίλαπα. Ένα πιλοποιείο, όπου η ιδιοκτήτριά του Λίζα Σαρηγιαννίδου αγωνίζεται με νύχια και με δόντια να κρατήσει ζωντανή την τέχνη της πιλοποιίας που της κληροδότησε ο πατέρας της.
Πίσω από τα καπέλα πολλών fashion shows και θεατρικών παραστάσεων, κρύβεται η Savapile. Σε ένα κτίριο του 1929, από αυτά που έχουν χιλιάδες ιστορίες να διηγηθούν, η Λίζα είναι η μοναδική και δυστυχώς και η τελευταία ένοικος, αφού το κτίριο πουλήθηκε και η Ελληνίδα πιλοποιός αναζητά την επόμενη στέγη της. Το επόμενο μαγικό εργαστήρι όπου η Λίζα θα συνεχίζει να ζεσταίνει σιδερένια καλούπια, να βρέχει την ψάθα, να τη ράβει και να την σιδερώνει σε μια πρέσα του 1924, εφαρμόζοντας όλα τα μυστικά που δεν διδάχτηκε, αλλά στην ουσία «έκλεψε» από τον πατέρα της Σάββα Σαρηγιαννίδη, από το μικρό όνομα του οποίου γεννήθηκε και το όνομα της βιοτεχνίας Savapile (Σάββας + πίλος). Η ίδια μού μιλάει για την ιστορία της Savapile, αλλά και το τι σημαίνει «κλέβω την τέχνη»:
«Ο πατέρας μου δούλευε από πολύ μικρός σε εργοστάσιο καπέλων στον Πειραιά. Επειδή η δουλειά που έκανε ήταν μονότονη (ασχολιόταν με ένα και μόνο κομμάτι από όλη την κατασκευή του καπέλου) κι εκείνος αισθανόταν πολύ δημιουργικός και “ανήσυχος”, θέλησε να μάθει όλη την τεχνική. Τότε πήγε στις γυναίκες που έραβαν στο εργοστάσιο και τους ζήτησε να του μάθουν την τέχνη. Εκείνες του είπαν ότι “η τέχνη δε μαθαίνεται, κλέβεται”. Οπότε εκείνος με μια μηχανούλα, ένα τηγάνι και μια γλάστρα για καλούπια πήγε στο σπίτι και προσπάθησε να φτιάξει το πρώτο του καπέλο. Τα υπόλοιπα σιγά σιγά πήραν το δρόμο τους.
»Όσο για μένα, δεν κατάλαβα καν πότε ξεκίνησα... Μεγάλωσα μέσα στο πιλοποιείο και για μένα ήταν απόλυτα λογικό να συνεχίσω αυτή την τέχνη».
Η κύρια πρώτη ύλη της Λίζας είναι η ψάθα, ένα υλικό που ακόμη πλέκουν παραδοσιακά στην Κίνα και την Ταϊβάν, αλλά -όπως μου εξηγεί- η παραγωγή του ολοένα και μειώνεται, ενώ η τιμή του ολοένα και αυξάνεται, γεγονός που δυσκολεύει όλο και περισσότερο την επιβίωση βιοτεχνιών όπως η Savapile («Οι Κινέζοι σκόπιμα πλέον πουλάνε πιο φτηνά τα καπέλα τους απ’ ό,τι τα υλικά τους»).
Στη Savapile, θα βρείτε σχέδια που δεν φαντάζεστε. Στην πραγματικότητα, η Λίζα κρατά ακόμη ζωντανό ένα επάγγελμα που τείνει να εξαφανιστεί, καθώς οι Έλληνες πιλοποιοί είναι μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού, ενώ η ίδια είναι η μοναδική που ακολουθεί μια συγκεκριμένη τεχνική, αυτήν της «ιταλικής» ψάθας. Είναι δηλαδή η μόνη που φτιάχνει εξαρχής το σχήμα του καπέλου που θέλει και δεν εφαρμόζει απλώς το λεγόμενο πίλημα πάνω σε ένα συγκεκριμένο καλούπι.
«Αφού βρέξω την ψάθα, την αφήνω σε τσουβάλι να τραβήξει την υγρασία και κατόπιν τη βάζω στην ανέμη για να την ξετυλίξω (καθώς έρχεται σε μάτσο). Την ράβω ανάλογα με το σχήμα που θέλω να της δώσω και ουσιαστικά με τα χέρια μου τη σχηματίζω (δίπλα μου έχω το ανάλογο καλούπι -που είναι γύψινο- και καθώς ράβω, προσπαθώ να αντιγράψω το σχήμα του. Μετά αφήνω το καπέλο να στεγνώσει το περνάω με κόλλα για καπέλα, το ξαναφήνω να στεγνώσει (συνήθως ένα βράδυ) και την επομένη το σιδερώνω στην ειδική για τα καπέλα πρέσα (η δική μου είναι παλιά), στην οποία ζεσταίνω σιδερένια καλούπια και μέσα τοποθετώ το κάθε καπέλο. Έπειτα -αναλόγως το καπέλο- θα βάλω ρέλι, κορδέλα κ.λπ.
Βάζοντας την ψάθα στην ανέμη για να την ξετυλίξει.
Η Λίζα ράβει το κάθε καπέλο ένα ένα στο χέρι.
Η Λίζα είναι η μόνη στην Ελλάδα που ακολουθεί την παραδοσιακή τεχνική της ιταλικής ψάθας, που δίνει εξαρχής δηλαδή το σχήμα που θέλει στο καπέλο, ράβοντάς το κομμάτι κομμάτι. »Ουσιαστικά κι εγώ κι ο πατέρας μου δουλεύαμε τα ίδια υλικά. Όμως εγώ θέλησα να δώσω μια διαφορετική γραμμή. Να ξεφύγω από τα παραγωγικά» λέει η ίδια καθώς θαυμάζω τα καπέλα-καρδιές, τα κωνικά καπέλα της… Μάτζικα ντε Σπελ ή τις καπελίνες Tiffany’s, που τις ερωτεύεσαι με την πρώτη ματιά.
Όλα αυτά είναι από ψάθα, με εξαίρεση τα θρυλικά υφασμάτινα κασκέτα σε στυλ «Ζορμπά» που καθιέρωσε η Savapile (βαμβακερά για το καλοκαίρι και μάλλινα για το χειμώνα) ή τους τσόχινους σχολικούς μπερέδες.
«Η αλήθεια βέβαια είναι ότι όταν πρόκειται για καπέλα μπορούμε να κάνουμε πολλές υπερβολές» …απολογείται η Λίζα καθώς δείχνω απορημένη με μερικά εξόχως εκκεντρικά σχέδια! «Έχω φτιάξει για το “Cap Cap” τα τρελοκάπελα του madhatter απο την Αλίκη στη Xώρα των Θαυμάτων και πολλά άλλα. Θέμα δώστε μου και το φτιάχνω.
»Η μεγαλύτερη -μέχρι στιγμής- πρόκληση ήταν όταν μου ζητήθηκε να κατασκευάσω για θεατρική παράσταση ένα τεράστιο καπέλο σε σχήμα καρδιάς, το οποίο η πρωταγωνίστρια στην αρχή θα φορούσε κι έπειτα θα γδυνόταν πίσω από αυτό κι έπρεπε να καλυφθεί! Για να φανταστείς, την ώρα που το έραβα, το κρατούσαν άλλοι 4 άνθρωποι».
Το τεράστιο καπέλο-καρδιά που φτιάχτηκε ειδικά για τις ανάγκες μιας θεατρικής παράστασης. Όσο για το δικό της αγαπημένο καπέλο, δεν είναι άλλο από την επιτομή της γυναικείας κομψότητας, το καπέλο Tiffany’s, ενώ όταν τη ρωτάω ποιον διάσημο θα ήθελε να… καπελώσει, μου απαντά σοφά πως θαυμάζει περισσότερο όχι αυτούς που φοράνε τα καπέλα όσο αυτούς που κρύβονται πίσω από την κατασκευή τους.
Και φυσικά, δεν μπορεί να μην αναφερθεί στους masters της παγκόσμιας πιλοποιίας, τους φτωχούς και ταπεινούς τεχνίτες του Εκουαδόρ, που φτιάχνουν με μια εκπληκτικά δύσκολη τεχνική, τα διάσημα καπέλα Panama. «Οι άνθρωποι αυτοί αμείβονται ελάχιστα. Το ίδιο κι εκείνοι που πλέκουν την ψάθα - αυτή που ράβω εγώ» λέει η Λίζα και αρχίζουμε να κατσουφιάζουμε συζητώντας για τις δυσκολίες των παραδοσιακών τεχνιτών στην Ελλάδα, το υποτιμημένο χειροποίητο και τη μάστιγα της μαζικής μόδας. Η πίκρα όμως δεν κρατάει για πολύ καθώς, ενώ μιλάμε, ασυναίσθητα δοκιμάζω το ένα καπέλο μετά το άλλο. Πόσο να παραμείνεις δύσθυμη φορώντας ένα αξεσουάρ που προσθέτει έξτρα πόντους στο στυλ και στην αυτοπεποίθηση;
Καπελίνες χειροποίητες, τα κορυφαία αξεσουάρ κομψότητας. Αποχαιρετώ τη Λίζα με την ευχή να γεράσει ως πιλοποιός και βγαίνω έξω από το σκοτεινό κτίριο στο λαμπερό φως του μαγιάτικου απομεσήμερου. Κοιτάζω υπεροπτικά τους λιγοστούς περαστικούς κρυμμένη κάτω από την ψάθινη καπελίνα που μου χάρισε η Λίζα και αισθάνομαι πως δεν είναι ανάγκη να βρεθείς στα Ηλύσια Πεδία για να γίνεις για λίγο Όντρεϊ Χέπμουρν. Και τα στενά του Ψυρή προσφέρονται μια χαρά για παραστάσεις παριζιάνικου στυλ.
Info
Tα καπέλα της Savapile διατίθενται στη χονδρική, αλλά όποιος θέλει μπορεί να επισκεφθεί το χώρο της Λίζας Σαρηγιαννίδου, όπου μπορεί να δοκιμάσει, να προμηθευτεί και να παραγγείλει όποιο σχέδιο θέλει ή έχει φανταστεί.
Savapile, Αγ. Ελεούσης 7, Ψυρή, 210 3217087
Τρελοκαπέλα σε απευθείας σύνδεση με τη Χώρα των Θαυμάτων.
Μοναδική καπελίνα, με ομόκεντρους διακοσμητικούς κύκλους, εξολοκλήρου στο χέρι. Ερωτεύσιμη!
«Θα ήθελα να φτιάξω καπέλο όχι για κάποιον διάσημο, αλλά για κάποιον/α που ντρέπεται να φορέσει καπέλο και έτσι να τον/την πείσω» λέει η Λίζα.
Τα Savapile θα τα δείτε και σε πολλά παιδικά κεφαλάκια, καθώς η Λίζα φτιάχνει μοναδικά καπέλα για βαφτίσεις.
Μέσα στο παλιό εργαστήρι. Στο βάθος διακρίνονται τα καλούπια και τα σύνεργα της παραδοσιακής τέχνης.
Η Μπελ Επόκ ξαναζωντανεύει στην Αγ. Ελεούσης.
