Η Πανδώρα Σιφνιώτη* γυρίζει τα νησιά για να συμβάλει στην εξέλιξη της ελληνικής επιστημονικής έρευνας. Την ημέρα της συνέντευξής μας πετύχαμε τη νεαρή χημικό μηχανικό -STEM Director του μη κερδοσκοπικού οργανισμού προαγωγής της επιστήμης SciCo- στη Λήμνο, στις πρώτες συναντήσεις της Μεσογειακής Βραδιάς Ερευνητή, Mednight 2021, μιας διοργάνωσης της Ελλάδας, της Ισπανίας και της Κύπρου, που θα κορυφωθεί με μια μεγάλη γιορτή στις 24 Σεπτεμβρίου.
Στόχος της Mednight 2021 είναι να δείξει στο ευρύ κοινό τη σημασία των ερευνών που διεξάγονται σε χώρες της Μεσογείου, με έμφαση στο ρόλο των γυναικών, για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε. Συγκεκριμένα, εστιάζει -μεταξύ άλλων- στα εξής θέματα: κλίμα και καθαρές μορφές ενέργειας, θάλασσα και ρύπανση, γεωλογία και βιοποικιλότητα, δίαιτα και διατροφή, υγεία, ανθρωπολογία και ιστορία, πρωτοπόροι επιστήμονες και το μέλλον.
Στόχος της Mednight 2021 είναι να δείξει στο ευρύ κοινό τη σημασία των ερευνών που διεξάγονται σε χώρες της Μεσογείου, με έμφαση στο ρόλο των γυναικών, για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε
Πανδώρα, μπορείς να μας πεις περισσότερα για τη Mednight;
«Διοργανώνεται από μια κοινοπραξία 13 περιοχών στην Ισπανία, την Ελλάδα και την Κύπρο. Όπως κάθε χρόνο, θα λάβει χώρα την τελευταία Παρασκευή του Σεπτεμβρίου, δηλαδή στις 24 Σεπτεμβρίου 2021. Όλες οι θεματικές ευθυγραμμίζονται με τους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας, στην οποία είναι αφιερωμένη φέτος η Ευρωπαϊκή Βραδιά Ερευνητών.
»Η SciCo, ως περήφανος συνεργάτης και οργανωτής της Μεσογειακής Βραδιάς Ερευνητή σε Ελλάδα και Κύπρο, θα δημιουργήσει μια σειρά μοναδικών εκδηλώσεων. Η έναρξη του έργου, στις 3 Ιουνίου, στη Λήμνο ήταν η πρώτη από τις 300+ δραστηριότητες που θα πραγματοποιηθούν συνολικά στο πλαίσιο του εορτασμού της Μεσογειακής Βραδιάς Ερευνητή σε όλη την Μεσόγειο.
»Η SciCo σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και το Πολυτεχνείο Κρήτης, από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο, θα πραγματοποιούν εκθέσεις, εργαστήρια, ομιλίες, συζητήσεις και επιστημονικές προκλήσεις που σχετίζονται με την έρευνα και που προορίζονται για διαφορετικά ακροατήρια για να τονίσουν την αξία της επιστήμης της Μεσογείου. Στόχος για όλους, το όμορφο αυτό ταξίδι να ολοκληρωθεί στις 24 Σεπτεμβρίου, με το πρώτο Aegean Science Festival, τη μεγαλύτερη γιορτή της επιστήμης και της καινοτομίας στο Αιγαίο Πέλαγος».
«Στόχος για όλους, το όμορφο αυτό ταξίδι να ολοκληρωθεί στις 24 Σεπτεμβρίου, με το πρώτο Aegean Science Festival, τη μεγαλύτερη γιορτή της επιστήμης και της καινοτομίας στο Αιγαίο Πέλαγος».
Η προστασία του περιβάλλοντος είναι ανάμεσα στις προτεραιότητες των φετινών θεματικών. Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόοδος που έχει σημειώσει η επιστήμη τα τελευταία χρόνια σε αυτόν το τομέα;
«Οι εξελίξεις είναι γρήγορες και η κατάσταση αρκετά δυναμική, οπότε είναι δύσκολο να αξιολογήσω ποια είναι η μεγαλύτερη πρόοδος των τελευταίων χρόνων.
»Επειδή, ωστόσο, απαντώ στην ερώτηση αυτήν ενώ ταξιδεύω στο Αιγαίο, επιστρέφοντας από τη Σίκινο όπου τρέξαμε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα STEM με τους μαθητές και τις μαθήτριες του νησιού, θα αναφερθώ σε μια πολύ πρόσφατη δημοσίευση που έγινε από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου σε σχέση με τη χρήση του βακτηρίου Ε.Coli, για την μετατροπή του πλαστικού σε βανιλίνη, την ουσία που είναι υπεύθυνη για την χαρακτηριστική γεύση της βανίλιας.
«Έρευνες του 2016 είχαν δείξει ότι το 2050 η κατά βάρος ποσότητα του πλαστικού στη θάλασσα θα ξεπεράσει αυτήν των ψαριών, χωρίς να συνυπολογιστεί, προφανώς, η κατακόρυφη αύξηση πλαστικών μιας χρήσης λόγω της πανδημίας»
»Εάν λάβουμε υπόψη ότι έρευνες του 2016 είχαν δείξει ότι το 2050 η κατά βάρος ποσότητα του πλαστικού στη θάλασσα θα ξεπεράσει αυτήν των ψαριών, χωρίς να συνυπολογιστεί προφανώς η κατακόρυφη αύξηση πλαστικών μίας χρήσης λόγω της πανδημίας, αντιλαμβανόμαστε πόσο επιτακτική είναι η ανάγκη να αντιμετωπιστεί αυτό το μεγάλο πρόβλημα θαλάσσιας και ευρύτερης ρύπανσης. Η χρήση του κατάλληλα επεξεργασμένου βακτηρίου θα μπορούσε ενδεχομένως να προσφέρει μια σημαντική και βιώσιμη λύση, προωθώντας ταυτόχρονα την κυκλική οικονομία και τη μετατροπή αποβλήτων και άχρηστων υλικών σε κάτι με αξία.
»Εδώ θα ήθελα να τονίσω όμως ότι η οποιαδήποτε επιστημονική ανακάλυψη ή πρόοδος δεν μπορεί να σώσει τον πλανήτη μας από μόνη της. Θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην εκπαίδευσή μας, στην ανάδειξη των αξιών του σεβασμού του περιβάλλοντος και της μείωσης της καταναλωτικής μας μανίας, θα πρέπει να δοθούν πράσινα κίνητρα και να θεσπιστούν νόμοι και πολιτικές που θα φροντίζουν για αυτό συμπληρωματικά».
«Η οποιαδήποτε επιστημονική ανακάλυψη ή πρόοδος δεν μπορεί να σώσει τον πλανήτη μας από μόνη της. Θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην εκπαίδευσή μας, στην ανάδειξη των αξιών του σεβασμού του περιβάλλοντος»
Όπως έχει πει ο Θοδωρής Αναγνωστόπουλος, συνιδρυτής της SciCo, σε παλαιότερη συνέντευξη, ενώ πλέον πολλές γυναίκες επιλέγουν τις σπουδές των θετικών επιστημών, λίγες φτάνουν σε υψηλόβαθμες θέσεις. Πού το αποδίδεις αυτό;
«Θεωρώ ότι το πρόβλημα είναι πολυεπίπεδο και αφορά οριζόντια πολλούς τομείς και εκτός έρευνας. Καταρχάς θα το απέδιδα σε ένα ευρύτερο “gender gap” και μια παράδοση εκατοντάδων χρόνων με ένα παγιωμένο κοινωνικό σύστημα, που μέχρι πριν μερικές δεκαετίες απέκλειε τις γυναίκες από βασικές δραστηριότητες, πόσο μάλλον από υψηλόβαθμες θέσεις.
»Συμπληρωματικά, θεωρώ πως συντελούν σε αυτό οι λιγότερες ευκαιρίες που έχουν οι γυναίκες για τέτοιες θέσεις, οι χαμηλότεροι μισθοί που δεν συνάδουν με την ευθύνη της θέσης, πιθανές διακρίσεις που ακόμα υπάρχουν στην κοινωνία μας, καθώς και οι οικογενειακές υποχρεώσεις που -παραδοσιακά τουλάχιστον- βαραίνουν περισσότερο τη γυναίκα».
«Μια παράδοση εκατοντάδων χρόνων με ένα παγιωμένο κοινωνικό σύστημα μέχρι πριν μερικές δεκαετίες απέκλειε τις γυναίκες από βασικές δραστηριότητες, πόσο μάλλον από υψηλόβαθμες θέσεις»
Γιατί επέλεξες να σπουδάσεις χημικός μηχανικός; Αντιμετώπισες κάποιες διακρίσεις ή προκαταλήψεις όταν το ανακοίνωσες στο περιβάλλον σου;
«Θεωρώ ότι όταν κάνεις μηχανογραφικό στα 17 σου, συνήθως δεν ξέρεις ακριβώς τι θέλεις ή τι είναι αυτό που διαλέγεις, παρόλα αυτά έως σήμερα δεν έχω μετανιώσει για την επιλογή μου. Από τότε που ήμουν μαθήτρια στο σχολείο είχα μια πολύ μεγάλη αγάπη για τη Χημεία και θεώρησα ότι στοχεύοντας στο Πολυτεχνείο και επιλέγοντας να γίνω χημικός μηχανικός, όχι μόνο θα μπορούσα να ασχοληθώ με αυτό που μου άρεσε αλλά θα είχα περισσότερες επαγγελματικές επιλογές. Πήγα κόντρα στην οικογενειακή μου παράδοση που είχε (και έχει) έναν πολύ δυνατό πυρήνα στις οικονομικές επιστήμες, αλλά κανένας δεν με απέτρεψε ούτε να το επιλέξω ούτε να το ακολουθήσω…αντίθετα, ήταν πολύ υποστηρικτικοί, κάτι που επιβεβαιώνει πόσο ανοικτό και προοδευτικό υπήρξε ανέκαθεν το στενό μου περιβάλλον».
Από τις γυναίκες της ιστορίας της επιστήμης, αν θα έπρεπε να επιλέξεις μια προσωπικότητα που σε έχει εμπνεύσει περισσότερο ποια θα ήταν;
«Θα τολμήσω να αναφέρω δύο:
»1) τη Μαρί Κιουρί, χημικό και φυσικό, την πρώτη γυναίκα που κέρδισε βραβείο Νόμπελ, η οποία πέθανε σε ηλικία 66 χρονών από λευχαιμία, πιθανότατα από την έκθεσή της στα ραδιενεργά υλικά κατά τη διάρκεια της έρευνάς της.
2) την Τζέιν Γκούντολ, μια από τις σημαντικότερες επιστήμονες της εποχής μας που ήταν η πρώτη που απέδειξε –με επιστημονικό πια τρόπο και χωρίς περιθώρια αμφισβήτησης– πως τα ζώα έχουν συναισθήματα και προσωπικότητες. Η πρωτοποριακή της δουλειά με τους χιμπαντζήδες στην Τανζανία τη δεκαετία του 1960 συμπληρώθηκε με πρακτικές διαφύλαξης, βελτίωσης συνθηκών διαβίωσης και εκπαίδευσης τοπικών πληθυσμών σε αφρικανικές χώρες και αλλού, βάζοντας στο κέντρο της πρακτικής της πάντα την ενσυναίσθηση και την εξύψωση της αξίας τόσο του ανθρώπινου είδους όσο και των ζώων».
«Η Τζέιν Γκούντολ, μια από τις σημαντικότερες επιστήμονες της εποχής μας, ήταν η πρώτη που απέδειξε –με επιστημονικό πια τρόπο και χωρίς περιθώρια αμφισβήτησης– πως τα ζώα έχουν συναισθήματα και προσωπικότητες»
Από τις σύγχρονες γυναίκες επιστήμονες, ιδιαίτερα τις Ελληνίδες, υπάρχει κάποια προσωπικότητα που ξεχωρίζεις;
«Πριν από μερικούς μήνες διάβασα για την Ελίζα Κονοφάγου, καθηγήτρια Βιοϊατρικής Μηχανικής και Ραδιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, η οποία με την ερευνητική της ομάδα ανέπτυξε μια πρωτοποριακή μέθοδο που καταπολεμά το Αλτσχάιμερ μέσω υπερήχων. Με αντίστοιχες τεχνικές υπερήχων απεικονίζουν αλλά και θεραπεύουν πλήθος νόσων, από τον καρκίνο έως τη νόσο του Πάρκινσον.
»Κάθε φορά που διαβάζω για ερευνήτριες όπως είναι η κυρία Κονοφάγου, πραγματικά υποκλίνομαι και αισθάνομαι ευγνωμοσύνη για γυναίκες και άντρες που αφιερώνουν χρόνο, ενέργεια και εν τέλει ένα κομμάτι του εαυτoύ τους για να προχωρήσει η έρευνα και να γίνει ο κόσμος μας λίγο καλύτερος.
«Η Ελίζα Κονοφάγου, καθηγήτρια Βιοϊατρικής Μηχανικής και Ραδιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, με την ερευνητική της ομάδα ανέπτυξε μια πρωτοποριακή μέθοδο που καταπολεμά το Αλτσχάιμερ μέσω υπερήχων».
»Από την άλλη, τα μηνύματα της ακόμα νεότερης γενιάς είναι επίσης ενθαρρυντικά. Πρόσφατα η SciCo διοργάνωσε τον διαγωνισμό Stem Stars Greece, όπου αναδείχθηκαν οι δύο ομάδες που θα εκπροσωπούσαν για πρώτη φορά την Ελλάδα στον μεγαλύτερο διεθνή διαγωνισμό STEM, το International Science and Engineering Fair (ISEF). Και οι δύο ομάδες αποτελούνταν από κορίτσια, μαθήτριες Λυκείου, εκ των οποίων η μία βραβεύτηκε με τρία ειδικά βραβεία σε παγκόσμιο επίπεδο: Η Μαρία Ελένη Μπατατούδη και η Χαρίκλεια Μωραϊτάκη σχεδίασαν ένα ηλιακό πάρκο με φωτοβολταϊκά 3D εκτυπωμένα δέντρα που παράγουν ηλεκτρισμό μέσω της ηλιακής ενέργειας, χρησιμοποιώντας έτσι την επιστήμη και την τεχνολογία για να συμβάλουν σε ένα πιο πράσινο μέλλον».
«Οι μαθήτριες Μαρία Ελένη Μπατατούδη και Χαρίκλεια Μωραϊτάκη σχεδίασαν ένα ηλιακό πάρκο με φωτοβολταϊκά 3D εκτυπωμένα δέντρα που παράγουν ηλεκτρισμό μέσω της ηλιακής ενέργειας»
Από τις έρευνες στη Μεσόγειο, στις οποίες εστιάζει η Mednight 2021, ποια είναι η κορυφαία επιτυχία των τελευταίων χρόνων;
«Στόχος της βραδιάς ερευνητή Mednight είναι ακριβώς αυτός: να αναδείξει και να γιορτάσει πραγματικά σημαντικά επιστημονικά επιτεύγματα και έρευνες για την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου – να βγουν οι επιστήμονες από τα ερευνητικά κέντρα και τα πανεπιστήμια και να συναντήσουν το ευρύ κοινό σε πλατείες, λιμάνια, παραλίες. Αντίστοιχα, το κοινό θα μπορέσει να δει τι συμβαίνει πίσω από τις “κλειστές πόρτες” των πανεπιστημιακών και ερευνητικών ιδρυμάτων. Έτσι, την ερώτηση αυτή ελπίζω να μπορέσει να την απαντήσει ο καθένας για τον εαυτό του με την ολοκλήρωση του Mednight!».
Μπορείς να μας δώσεις μια ιδέα για το τι θα ζήσουμε στην κορύφωση της διοργάνωσης, την 24η Σεπτεμβρίου;
«Το όραμα είναι να γιορτάσουμε την έρευνα που συντελείται στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου (με τις δράσεις στη Λήμνο) και στο Πολυτεχνείο Κρήτης (με τις δράσεις στα Χανιά), φέρνοντας σε επαφή επιστήμονες, ερευνητές, ακαδημαϊκούς, μαθητές και μαθήτριες, γονείς, εκπαιδευτικούς, απλούς πολίτες.
»Το Σεπτέμβριο περιμένουμε εκθέσεις, εργαστήρια, ομιλίες, συζητήσεις και επιστημονικές προκλήσεις αλλά και μια σύνδεση ερευνητικών ιδρυμάτων, πανεπιστημίων και τοπικών κοινοτήτων μεταξύ πολλών περιοχών διαφορετικών χωρών της Μεσογείου: Alicante, Murcia, Valencia, Cartagena, Orihvela, Castellon, Valetta, Messina, Λήμνο, Χανιά και Λευκωσία με κέντρο την έρευνα και την επιστήμη!».
«Με το όραμα να εμπνεύσω εκπαιδευτικούς και μαθητές στη STEM εκπαίδευση»
*Η Πανδώρα έχει ήδη μια εντυπωσιακή διαδρομή στις επιστήμες. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Χημικών Μηχανικών του ΕΜΠ και της Σχολής Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας Επιστημών του ΕΚΠΑ, όπου εξειδικεύτηκε στην Πειραματική και Ηθική φιλοσοφία. Το 2015 ολοκλήρωσε το Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών των ΕΚΠΑ, ΕΜΠ και ΑΠΘ στη «Διδακτική της Χημείας και Νέες Εκπαιδευτικές Τεχνολογίες».
Μόλις ολοκλήρωσε τις σπουδές της στο ΕΜΠ, εργάστηκε ως ερευνήτρια στις Βρυξέλλες, στο τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης της Procter&Gamble, όπου απέκτησε την πρώτη πατέντα στο όνομά της. Μετά την επιστροφή της στην Ελλάδα, εργάστηκε στο Σύνδεσμο Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών για την προώθηση της καινοτομίας και της εξωστρέφειας στις ελληνικές επιχειρήσεις. Στη συνέχεια, την πενταετία 2014-2019 ήταν STEM Coordinator στο CGS (Εκπαιδευτήρια Κωστέα-Γείτονα). Από το 2017 ανέλαβε τη διεύθυνση του εκπαιδευτικού προγράμματος IB για το Νηπιαγωγείο και το Δημοτικό ως IB PYP Coordinator. Από το Δεκέμβριο του 2019 έχει αναλάβει το ρόλο της STEM Director στη SciCo.
Μόλις ολοκλήρωσε τις σπουδές της στο ΕΜΠ, εργάστηκε ως ερευνήτρια στις Βρυξέλλες, στο τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης της Procter&Gamble, όπου απέκτησε την πρώτη πατέντα στο όνομά της.
«To όραμά μου», λέει, «είναι να εμπνεύσω και να εμπλέξω εκπαιδευτικούς και μαθητές/τριες στην STEM εκπαίδευση, με την ελπίδα η μαθησιακή διαδικασία να αποκτήσει πάλι νόημα και ενδιαφέρον για όλους. Ακόμα και ένας ή μία μαθήτρια που θα ασχοληθεί ενεργά με ένα project STEM, θα αγαπήσει τις φυσικές επιστήμες, θα συνεργαστεί με τον/την διπλανό/ή του, θα λύσει ένα πρόβλημα, θα ενδιαφερθεί για την τοπική κοινωνία και το περιβάλλον και θα ονειρευτεί ένα καλύτερο αύριο αποτελεί κίνητρο για κάθε προσπάθεια και project αλλά και ταυτόχρονα μια μικρή, αλλά σημαντική νίκη στον κόσμο της εκπαίδευσης».
Info
Περισσότερες πληροφορίες για τη Μεσογειακή Βραδιά Ερευνητή: mednight.eu. Περισσότερες πληροφορίες για τη SciCo: scico.gr
