Δεν είναι και ο πιο προφανής συνδυασμός, οι Έλληνες και οι Γερμανοί. Τουλάχιστον όχι όσο παραμένουν ζωντανά στερεότυπα ένθεν και ένθεν. Ωστόσο, πολύ νερό έχει κυλήσει από την εποχή των Gastarbeiter, της γενιάς των Ελλήνων που μετά το 1945 έφτασαν στη Δυτική Γερμανία ως μετανάστες για να δουλέψουν ως εργάτες στη βαριά βιομηχανία της χώρας. Τότε έφευγαν με το όνειρο να δουλέψουν μόνο για λίγα χρόνια, να εξοικονομήσουν χρήματα και να επιστρέψουν στην πατρίδα -στόχος που, για τους περισσότερους, δεν εκπληρώθηκε. Οι Έλληνες αποτελούν ακόμα και σήμερα την τέταρτη πληθυσμιακή ομάδα μεταναστών στη Γερμανία, ενώ, την εποχή της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, ένα νέο κύμα ελλήνων μεταναστών οδηγήθηκε εκεί. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία το 2018 έφτασαν στη Γερμανία... 25.631 Έλληνες, ενώ η καταγραφή του 2019 κάνει λόγο για 453.000 κατοίκους που κατάγονται από την Ελλάδα.
Ποια είναι όμως η σχέση μεταξύ των δύο λαών; Πώς νιώθουν οι Έλληνες όταν ζουν εκεί; Πώς τους αντιμετωπίζουν οι Γερμανοί και τι πιστεύουν για εμάς; Αλλά και πώς ζουν οι Γερμανοί στην Ελλάδα; Τι μπορεί να κάνεις κανείς άραγε για να αντιμετωπίσει τη νοσταλγία ζώντας σε ξένο τόπο; Το ντοκιμαντέρ "Με δύο βαλίτσες" της δημοσιογράφου Άννας Ρούτση σε σκηνοθεσία του Κώστα Αυγέρη απαντά σε αυτά τα ερωτήματα. Απαντά προκαλώντας προβληματισμό, συγκίνηση, γέλιο, ελπίδα, καθώς καταρρίπτει κάποιους μύθους αποκαλύπτοντας την προσωπική αλήθεια του κάθε συνεντευξιαζόμενου. Μιλήσαμε λοιπόν μαζί της για το ντοκιμαντέρ, αλλά και για τη δική της εμπειρία, αφού έχει ζήσει και εκείνη στη Γερμανία ως φοιτήτρια.
-Ας ξεκινήσουμε με τη δική σας εμπειρία στη Γερμανία, που δεν καταγράφεται στο ντοκιμαντέρ...
Έζησα στη Γερμανία σε δύο πολύ διαφορετικές πόλεις: Μία στο Αννόβερο στη διάρκεια ενός φοιτητικού Erasmus και μία στο Βερολίνο για τρία χρόνια, όπου έκανα το μεταπτυχιακό μου και δούλευα για να ζήσω. Όταν έφτασα πρώτη φορά στο Αννόβερο λοιπόν, μετά από ένα κουραστικό ταξίδι, έμεινα σε ένα σπίτι μακριά από το κέντρο και η σπιτονοικυρά μου προσέφερε το φαγητό που είχε μείνει από το μεσημεριανό τραπέζι. Εγώ αρνήθηκα ευγενικά, έχοντας μάθει από την Ελλάδα, ότι ο άλλος επιμένει, τελικά εμείς με τα πολλά δεχόμαστε, κλπ. Η γυναίκα όμως με το πρώτο "όχι" μου είπε "Εντάξει, τότε θα τα πάω στο γιό μου!". Το ότι έμεινα ταλαιπωρημένη και νηστική εκείνη τη μέρα μου έμαθε, ότι στη Γερμανία για να επιβιώσω, χρειάζεται να λέω αυτό που θέλω ή που δεν θέλω. Αυτή η ευθύτητα βέβαια στη Γερμανία με δυσκόλεψε, όταν εκφραζόταν αρκετά ωμά, με αγένεια, με αίσθημα ανωτερότητας ή και με κάποια ειρωνεία, ενίοτε. Προσπάθησα να συγκεράσω και τα δύο, με το να κρατήσω στην Ελλάδα την ευθύτητα που έμαθα - και που δεν εκτιμάται ιδιαιτέρως, ξέρετε -, διατηρώντας όμως, θέλω να ελπίζω, την ευγένειά μου. Κάτι ακόμα που με δυσκόλεψε, ήταν η έλλειψη ευελιξίας. Το ότι δηλαδή ακόμα και με συμφοιτητές μου τότε, χωρίς δηλαδή πολλές υποχρεώσεις, έπρεπε να κλείσω ραντεβού για έξοδο δέκα μέρες μετά. Αυτό όμως σιγά σιγά κάμφθηκε και η ζωή μου εκεί πλούτισε με πολλούς καλούς φίλους που παραμένουν πιστοί μου φίλοι ακόμα και τώρα! Τέλος, κάτι που με ζόρισε, ήταν όταν σε σοβαρά πολιτικά και άλλα ζητήματα, π.χ πολέμους, έβλεπα ξαφνικά τους πάντες να έχουν σχεδόν την ίδια άποψη - και βέβαια την κρατούσα άποψη. Αυτό με τρόμαζε. Σε εμάς στην Ελλάδα επικρατούσε ένα πιο ‘δημιουργικό’ χάος και πολυφωνία. Τώρα βέβαια, όταν βλέπω μονομπλόκ κι εδώ, τρομάζω το ίδιο!
-Πολλοί Έλληνες έχουμε στο μυαλό μας κάποια στερεότυπα για τους Γερμανούς που δεν ξέρω αν ανταποκρίνονται καν στη σημερινή εποχή. Τι μπορούμε όμως να διδαχθούμε λοιπόν από εκείνους, κατά τη γνώμη σας;
Έχω την εντύπωση ότι με την παγκοσμιοποίηση, το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αρκετά χαρακτηριστικά αλλάζουν ή μάλλον αρχίζουν να μοιάζουν μεταξύ τους, στερεότυπα κάμπτονται, από την άλλη πάλι όμως μπορούν και να διογκωθούν, με τη ρητορική μίσους και τη μονόπλευρη ενημέρωση. Κι αυτό ισχύει φυσικά και για τους δύο λαούς. Αν κάτι μπορούμε να διδαχτούμε πάντως, είναι η οργανωτικότητά τους, που τους επιτρέπει να ταλαιπωρούνται πολύ λιγότερο από εμάς στην καθημερινή τους ζωή και στην εργασία τους και να απολαμβάνουν περισσότερο και ποιοτικότερο ελεύθερο χρόνο. Άλλο ένα στοιχείο είναι η συμπεριληπτικότητα και η έλλειψη κοινωνικής κριτικής: Το ντύσιμο, η εμφάνιση, οι προσωπικές συνήθειες, ο τρόπος διασκέδασης, η ταυτότητα φύλου και η σεξουαλικότητα, δεν απασχολούν κανέναν. Κανείς δεν σε κοιτάει περίεργα στο δρόμο, δεν αποκλείεσαι από κάτι λόγω αυτών των χαρακτηριστικών, δεν γίνεται θέμα συζήτησης. Και βέβαια, οι άνθρωποι με αναπηρίες που είναι ορατοί εκεί. Αυτονόητα πράγματα, τα οποία δυστυχώς στην Ελλάδα του 2023 ακόμα δεν τα έχουμε πετύχει. Και τέλος, μια συμπεριφορά με κοινωνική συνείδηση και μια αίσθηση κοινοτικότητας που διαμορφώνει μια κοινωνία που δεν αδιαφορεί για τον άλλον και για το μέλλον: από την οδική συμπεριφορά μέχρι το πώς και πού πετάνε τα σκουπίδια ή την κινητοποίηση στη γειτονιά για να αποτρέψουν μια έξωση.
-Με ποιο κριτήριο επιλέξατε τους συνεντευξιαζόμενους;
Το δύσκολο δεν ήταν να βρω τους συνομιλητές, αλλά να επιλέξω ανάμεσα σε πολλούς ανθρώπους που είχαν πολύ ενδιαφέρουσες εμπειρίες να καταθέσουν. Επικεντρώθηκα σε ανθρώπους που είτε είχαν μεγαλώσει με γονείς ελληνογερμανούς, είτε είχαν σπουδάσει, ζήσει, εργαστεί στη Γερμανία και επέστρεψαν στην Ελλάδα, είτε έμειναν εκεί, είτε πηγαινοέρχονται. Με ενδιέφερε το αν και πώς μεταλαμπάδευσαν τις γνώσεις και τις εμπειρίες που απέκτησαν, πίσω στην Ελλάδα, τι τους ζόρισε, τι εκτίμησαν, τι κράτησαν και τι άφησαν. Έκανα έρευνα και έφτιαξα έναν κατάλογο με ανθρώπους, για τους οποίους γνώριζα την πορεία τους από τα χρόνια της Γερμανίας, μέσω προσωπικών επαφών ή από τη δημοσιότητα, ανθρώπους που προσέγγισα μέσω της πρεσβείας της Γερμανίας στην Ελλάδα ή μέσω της εταιρείας παραγωγής elcproductions και της πλατφόρμας elculture. Πρόκειται για τους: Βίκυ Βολιώτη, ηθοποιό, Αλέξανδρο Θεοδωρίδη, Ιδρυτικό Μέλος και Διαχειριστή της οργάνωσης "Μπορούμε", Δάφνι Κόκκινο, χορευτή/χορογράφο και Διευθυντή της Κρατικής Σχολής Ορχηστικής Τέχνης (ΚΣΟΤ), Κώστα Κοσμά, φιλόλογο/μεταφραστή, Σοφία Μούδιου, tattoo artist και ιδιοκτήτρια του PURE Tattoo Studios στο Μόναχο, Σωτήρη Μπαχτσετζή, ακαδημαϊκό, επιμελητή και ιστορικό τέχνης, Χρυσόστομο Παπασπύρου, χημικό, γλωσσολόγο και Διευθυντή του Ειδικού Γυμνασίου και Λυκείου Κωφών & Βαρηκόων Αγ. Παρασκευής, Πρόδρομο Τσινικόρη, σκηνοθέτη, δραματουργό και ηθοποιό και Βασίλη Χριστόπουλο, κορυφαίο αρχιμουσικό και καθηγητή διεύθυνσης ορχήστρας. Η μόνη Γερμανίδα που εμφανίζεται στην ταινία ήταν η Katja Ehrhardt, ιδρύτρια του AthenSYN και επιμελήτρια που μου κέντρισε το ενδιαφέρον ο λόγος για τον οποίο επέλεξε να έρθει και να ζήσει στην Ελλάδα. Η δική της οπτική για τη χώρα, αλλά και τη θέση της σε αυτήν, υπήρξε τελικά πολύτιμη!
-Ποια διαδικασία ακολουθήσατε για την υλοποίηση του ντοκιμαντέρ;
Όταν είδα το κάλεσμα που έκανε το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον μέσω της Γερμανικής πρεσβείας στην Αθήνα, τότε έδωσα στην ιδέα μου σάρκα και οστά. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα του Γερμανικού Υπουργείου Εξωτερικών για τις σχέσεις Ελλάδας και Γερμανίας. Ήρθα σε επαφή με την πρεσβεία και με την εταιρεία παραγωγής elcproductions, έκανα την έρευνα, έκανα την πρώτη επιλογή των ομιλητών και υποβάλαμε τελικά στην πρεσβεία μια ολοκληρωμένη πρόταση για τη δημιουργία του ντοκιμαντέρ. Χωρίς τη στήριξη της πρεσβείας δεν θα είχε υλοποιηθεί το ντοκιμαντέρ αυτό. Όταν η πρόταση εγκρίθηκε, καταλήξαμε στους τελικούς συνομιλητές και συνομιλήτριες, συνέχισα την έρευνα, έκανα τις προσυνεντεύξεις, ετοίμασα κοινές και προσωποποιημένες ερωτήσεις, συγκεντρώσαμε υλικό όχι μόνον από τους ομιλητές αλλά και από άλλους φορείς που βοήθησαν και κάναμε τα γυρίσματα και τις συνεντεύξεις. Είχα την τύχη να συνεργαστώ με έναν εξαιρετικό σκηνοθέτη, τον Κώστα Αυγέρη, ο οποίος χειρίστηκε το θέμα με πολλή προσοχή, σεβασμό και αγάπη, στοιχεία που έτσι κι αλλιώς τον διακρίνουν, και με μια πολύ ζεστή και ορεξάτη ομάδα παραγωγής και post production.
-Τι μάθατε εσείς προσωπικά από το ντοκιμαντέρ και τις συνεντεύξεις των ανθρώπων;
Εγώ έχω την τάση στα ντοκιμαντέρ που κάνω να δένομαι και να αγαπώ πολύ τους συνομιλητές μου! Μαθαίνω από αυτούς, γελάω και κλαίω με όσα διηγούνται. Εδώ όμως τους αγάπησα ακόμη παραπάνω, γιατί μου εκμυστηρεύτηκαν πολύ προσωπικές τους εμπειρίες και συναισθήματα, αλλά και γιατί ταυτίστηκα και βρήκα στα λεγόμενά τους τόσες πολλές δικές μου εμπειρίες! Επιβεβαίωσα πολλά δικά μου συναισθήματα και εντυπώσεις και με εξέπληξε ότι είχαμε τελικά τόσα κοινά βιώματα και συναισθήματα. Κάτι που μου έκανε εντύπωση είναι ότι, μετά τις προβολές με πλησιάζουν άνθρωποι που έχουν παρόμοιες εμπειρίες από διάφορες χώρες και τους έχει αγγίξει εξίσου η προσέγγιση. Οπότε αν κάτι έμαθα, είναι ότι όλους τους ανθρώπους μας ενώνουν περισσότερα απ’ αυτά που μας χωρίζουν.
Μερικά από τα highlights του ντοκιμαντέρ "Με δυο Βαλίτσες"
Η Βίκυ Βολιώτη μας είπε πως όταν πέθανε η μητέρα της, με την οποία μόνο στους τσακωμούς μίλαγαν γερμανικά, ένα μεγάλο κομμάτι της αφυπνίστηκε, "ξύπνησε η Γερμανία μέσα της".
Ο Αλέξανδρος Θεοδωρίδης διηγείται ένα επεισόδιο από την παιδική του ηλικία, όταν προσπάθησε να εφαρμόσει τη μέθοδο των φίλων του, να φωνάζουν τις μαμάδες τους για τα πάντα. Θυμάται: "Φωνάζω λοιπόν στη γερμανίδα μαμά μου ‘Μαμά νερό!’ κι εκείνη μου λέει ‘Ξέρεις πού είναι το νερό; Ξέρεις πού είναι το ποτήρι; Πήγαινε και πάρε!’"
Ο Δάφνις Κόκκινος κάνει μια διάκριση ανάμεσα στο χρόνο που πάει χαμένος, όταν στην Ελλάδα σε στήνουν στα ραντεβού και στο χρόνο που απολαμβάνεις "Όταν κάθεσαι στην Κρήτη σε ένα καφενείο με τις ώρες και ατενίζεις, εκεί δεν χάνεις χρόνο. Εκεί… ζεις!"
Ο Κώστας Κοσμάς μας έδωσε την έμπνευση για τον τίτλο του ντοκιμαντέρ, καθώς είπε ότι θέλει να έχει "Δυο βαλίτσες, δύο καρδιές".
Η Σοφία Μούδιου, μας δείχνει δύο σχέδια τατουάζ, ένα για την κάθε χώρα. Για την Ελλάδα έχει ζωγραφίσει έναν ατελή ήλιο κι ένα ατελές φεγγάρι. Γιατί "Όλα είναι κάπως ατελή. Βλέπω τους φίλους μου στην Ελλάδα που ζουν με την οικογένειά τους, στα 30 τους! Που δεν θα έχουν ποτέ ευκαιρίες να κάνουν κάτι δικό τους"
Ο Σωτήρης Μπαχτσετζής μας περιγράφει την πρώτη μέρα που έφτασε στο Βερολίνο, σε "μια πόλη πολυπολιτισμική, που έσφυζε από ζωή".
Ο Χρυσόστομος Παπασπύρου επιλέγει τον έρωτα για την Ελλάδα που είναι η κινητήρια δύναμη για να κάνεις πράγματα και αντίστοιχα την εργατικότητα για τη Γερμανία.
Ο Πρόδρομος Τσινικόρης θυμάται τη φράση μιας κοπέλας "Και μην ξεχνάς από πού προέρχεσαι" που θα του θυμίζει πάντα γιατί επιμένει στις θεματικές της ταυτότητας στα έργα του.
Ο Βασίλης Χριστόπουλος θυμάται όταν του προσέφεραν στη Γερμανία ένα σοκολατάκι κι από ευγένεια είπε όχι: "Δεν το έφαγα ποτέ εκείνο το σοκολατάκι…"
Η Katja Ehrhardt, στον καιρό της οικονομικής κρίσης, όταν συστηνόταν έλεγε "Είμαι Γερμανίδα, συγγνώμη!"
Ακολουθήστε το Womantoc στο Instagram
