Μπέρναρντιν Εβαρίστο: "Η γραφή είναι ο τρόπος μου να υπάρχω στον κόσμο"

Συγγραφέας, ακτιβίστρια, καθηγήτρια, Πρόεδρος της Βασιλικής Εταιρείας Λογοτεχνίας του Ηνωμένου Βασιλείου και η πρώτη μαύρη γυναίκα που τιμήθηκε με το βραβείο Booker το 2019, η Μπέρναρντιν Εβαρίστο συνάντησε για πρώτη φορά το αθηναϊκό κοινό σε μια συζήτηση στην Κεντρική Σκηνή.

Ήπιων τόνων, αλλά επιβλητική η Εβαρίστο μίλησε για το έργο της και τη διαδρομή της που ασφαλώς δεν ήταν σπαρμένη με ρόδα. Μια διαδρομή "βραδείας καύσεως", όπως επεσήμανε και η ίδια, αφού η αναγνώριση ήρθε μετά από 40 χρόνια δουλειάς. Κατά τη διάρκεια της συνομιλίας της τόσο με τη συγγραφέα Αλεξάνδρα Κ*, όσο και με το κοινό, η Εβαρίστο δεν "χαρίστηκε". Ζητούσε διευκρινίσεις για τις ερωτήσεις που τις έθεταν, διαφώνησε σε σημεία, και απάντησε με ευθύτητα, στοιχείο που συνάδει με το έργο της.

Γεννημένη το 1959 από Αγγλίδα μητέρα και Νιγηριανό πατέρα, μεγάλωσε στο νοτιοανατολικό Λονδίνο, στην πόλη όπου ζει και διδάσκει δημιουργική γραφή, στο Πανεπιστήμιο του Brunel.

"Μέσω του πατέρα μου, Νιγηριανού μετανάστη που είχε έρθει από την Πατρίδα με το "Good Ship Empire" to 1949, κληρονόμησα ένα χρώμα δέρματος που προσδιόρισε τον τρόπο που με έβλεπαν στη χώρα που γεννήθηκα, δηλαδή ως ξένη, αλλοδαπή, παρία" γράφει στο βιβλίο της "Μανιφέστο" (εκδ. Gutenberg). Μια φορεμένη ταμπέλα που τη δεκαετία του ’80 το μόνο που εξασφάλιζε ήταν πόρτες κλειστές. Η ίδια ίδρυσε τη θεατρική της ομάδα, Theatre of Black Women, την πρώτη ομάδα μαύρων γυναικών στη Μ. Βρετανία τη δεκαετία του '80. "Έγραψα γιατί κανένας άλλος δεν μας έδινε δουλειά" σημείωσε η ίδια, η οποία έχει σπουδάσει στο Rose Brudford College of Speech and Drama.

Αφού εργάστηκε για δεκαετίες ως ηθοποιός, δασκάλα και τραγουδίστρια, βρέθηκε από το περιθώριο στο παγκόσμιο προσκήνιο. Ήταν τελικά το όγδοο κατά σειρά βιβλίο της, "Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο" –για το οποίο κατέκτησε το βραβείο Booker το 2019- που την καθιέρωσε παγκοσμίως. Πρόκειται για μια σύγχρονη Βίβλο θηλυκοτήτων. Στο σπονδυλωτό μυθιστότημά της πρωταγωνιστούν δώδεκα ηρωίδες που φωτίζουν το παζλ της σύγχρονης γυναικείας ταυτότητας. Τι σημαίνει να είσαι γυναίκα στη σύγχρονη Βρετανία; Στον "δυτικό" κόσμο; Στο βιβλίο πρωταγωνιστεί βέβαια και η πειραματική γραφή της Εβαρίστο- κείμενο δίχως σημεία στίξης, με πολλαπλές γραφές και φωνές, με ποιητική κι εξομολογητική διάθεση.

Στο έργο της, η Εβαρίστο καταπιάνεται με ζητήματα φυλής, φύλου, χρώματος, σεξουαλικότητας και βέβαια κοινωνικής τάξης. "Η προσωπική επιτυχία έχει μεγαλύτερο νόημα όταν χρησιμοποιείται για να υποστηρίξει κοινότητες που αλλιώς έχουν μείνει πίσω. Είμαστε όλοι αλληλένδετοι και πρέπει να φροντίζει ο ένας τον άλλον" έχει δηλώσει παλιότερα η ίδια.

Η Εβαρίστο συμμετέχει σε δράσεις που ανοίγουν τις πόρτες σε νέους συγγραφείς. Η ίδια έχει ιδρύσει το Spead The Word, μια οργάνωση για τη στήριξη μαύρων και ασιατικής καταγωγής ποιητών, αφού από έρευνες προκύπτει πως μόλις το 1% των ποιητικών συλλογών προέρχεται από εκείνους κι εκείνες.

"Το να ανοίγω πόρτες είναι μέρος της δουλειάς μου. Μεγάλωσα σε ένα σπίτι που ο ακτιβισμός ήταν μέρος της ζωής μας" δήλωσε σχετικά η συγγραφέας στην ομιλία της στη Στέγη στις 27 Μαρτίου.

Χαρακτηριστικό του έργου της είναι η εναλλαγή πρόζας και ποίησης στο κείμενο της που ενίοτε περιέχει ακόμη και στοιχεία θεατρικών έργων. Έναν συνδυασμό που την οδήγησε να ονομάσει το στιλ της ως fusion fiction.

Στην ομιλία της στην Αθήνα αφηγήθηκε με ειλικρίνει πως στις αρχές της καριέρας της ένιωθε πως έπρεπε να γράψει ένα κλασικό μυθιστόρημα, καθαρόαιμη πρόζα προκειμένου να αποδείξει πως είναι συγγραφέας. Και να μην ακούσει τον εαυτό της που είχε την ανάγκη να εκφραστεί και μέσω της ποίησης και του θεατρικού λόγου. Ευτυχώς δεν τα κατάφερε να βάλει τον εαυτό της στο καλούπι αυτό. Εξάλλου, είναι ακριβώς αυτά τα στοιχεία που την καταξίωσαν ως συγγραφέα.

Ακολουθούν ορισμένες από τις σημαντικότερες δηλώσεις της βραδιάς:

Για τη γραφή

"Η γραφή είναι ο τρόπος μου να υπάρχω στον κόσμο. Είναι ο τρόπος να επεξεργάζομαι τη ζωή".

Για τον δικό της τρόπο γραφής

"Ο τρόπος της γραφής μου είναι ανατρεπτικός και πειραματικός. Όχι ό,τι θα ήθελαν δηλαδή οι εκδότες (σ.σ: είπε γελώντας). Όμως ευτυχώς στην Hamish Hamilton (σ.σ εκδοτικός οίκος που εντάσσεται σήμερα στην ομπρέλα της Penguin) βρήκα ένα ασφαλές σπίτι για τα βιβλία μου. Ο εκδότης μου με ενθάρρυνε να γράφω με το δικό μου στιλ. Στις αρχές είχα στο μυαλό μου την ιδέα πως θα έπρεπε να γράψω ένα μυθιστόρημα, με τη φόρμα που όλοι γνωρίζουμε. Είχα γράψει άπειρες σελίδες με αυτό το στιλ για να εντυπωσιάσω τότε τον εκδότη μου, ανάμεσα σε αυτές υπήρχε κι ένα ποίημα. Κι ο εκδότης μου μού είπε τότε "μου άρεσε πολύ το ποίημα". Τότε κατάλαβα ότι είχα βρει το λογοτεχνικό μου σπίτι".

Για τη μέθοδό της

"Γράφω και ξαναγράφω τα βιβλία μου ως και τέσσερις φορές, κάποιο χρειάστηκε έξι "χέρια". Προσωπικά προσέχω πάρα πολύ τη γλώσσα. Η τέχνη μου ως ποιήτριας με οδηγεί σε αυτό, θέλω να τελειοποιώ τις λέξεις".

Για τους χαρακτήρες της

"Οι άνθρωποι και η ζωή είναι σύνθετοι. Κανένας άνθρωπος δεν είναι ίδιος με τον άλλον. Γι’ αυτό και για εμένα έχουν μεγάλη σημασία οι χαρακτήρες. Το έργο μου βασίζεται στους χαρακτήρες. Δεν με ενδιαφέρει καθόλου να αντλώ από εμένα έμπνευση για τους χαρακτήρες μου. Τούς εφευρίσκω και ακολουθώ το τι μπορεί να προκύψει μέσα από αυτούς. Έχω γράψει ακόμα και για λευκούς άντρες! Προσπαθώ να μπω στα παπούτσια των χαρακτήρων μου. Ξέρετε όλοι οι άνθρωποι μοιραζόμαστε ποιότητες, είμαστε όλοι ανθρώπινα όντα, με τα ίδια συναισθήματα, τα ίδια ένστικτα. Για παράδειγμα έγραψα έναν χαρακτήρα γκέι από την Καραϊβική. Προχώρησα μόνη μου το γράψιμο κι έπειτα το έστειλα σε έναν φίλο μου από την Καραϊβική, ομοφυλόφιλο για να μου πει αν όλα αυτά που είχα γράψει τού φαίνονται σωστά. "Ναι ναι, μην γράψεις όμως περισσότερα, φτάνει" μού είπε! (σ.σ γελάσε τότε)"

Για τις σκηνές σεξ στα βιβλία της

"Χρησιμοποιώ πολλές εικόνες. Εξάλλου με αυτές τις σκηνές, δεν γράφω μόνο για το σεξ, γράφω πολύ περισσότερα, όπως π.χ για τη δυναμική εξουσίας μεταξύ του ζευγαριού. Το σεξ είναι μέρος της ζωής, πώς αλλιώς θα ήμασταν όλοι εδώ σήμερα; Εξάλλου είναι ένας τρόπος (για έναν συγγραφέα) να μιλήσει για την οικειότητα. Είναι μια συναρπαστική άσκηση: για παράδειγμα έγραψα μία σεξουαλική σκηνή μεταξύ δύο αντρών στα 70 τους!"

Για την πατριαρχία των λευκών ανδρών

"Ξέρετε κάποτε, ένας λευκός διάσημος Βρετανός συγγραφέας, πολύ διάσημος, έκανε μια δήλωση για τη δουλειά μου, είπε πως αφορά "κοινωνικά ζητήματα." Γιατί για τον ίδιο όταν κάποιος γράφει για μια ομάδα που δεν αφορά τους λευκούς άντρες, σημαίνει πως γράφει για μια ομάδα που αποτελεί υλικό για κοινωνικούς λειτουργούς! Κι αυτό προέρχεται από την Βρετανικότητα (την αίσθηση της ταυτότητας που έχουν οι Βρετανοί)".

Πώς διαμορφώνεις ένα "δικό σου δωμάτιο" και πώς τροφοδοτείς τη δημιουργικότητα σου

"Η πορεία σου εξαρτάται από ένα σύνολο αποφάσεων. Εγώ επέλεξα να ζω για πάρα πολλά χρόνια με οικονομική ανασφάλεια, χωρίς να έχω σταθερό εισόδημα. Μόνο όταν έγινα καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο στα 50 μου χρόνια άλλαξε αυτό. Μέχρι τότε δεν είχα δικό μου σπίτι. Παλιότερα, έπρεπε να ζω σε διάφορα μέρη, ακόμα και να φιλοξενούμαι. Έπειτα, έχει να κάνει με τους ανθρώπους που σχετίζεσαι, κατά πόσο δηλαδή σού επιτρέπουν και εκείνοι χώρο για τη δημιουργικότητα σου. Επαφίεται λοιπόν σε ένα σύνολο επιλογών. Μπορεί να έχεις και μια κανονική δουλειά και να είσαι παράλληλα και συγγραφέας".

*Από τις εκδόσεις Gutenberg κυκλοφορούν τα βιβλία της: "Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο", "Μανιφέστο", "Ξανθές Ρίζες".

Ακολουθήστε το Womantoc στο Instagram