Τι κοινό έχουν οι ταινίες «Λίστα του Σίντλαιρ», «Φρίντα» «Αληθινά Ψέματα», «’Άρωμα Γυναίκας», «Delicatessen», «Ο Αη Βασίλης είναι Λέρα» και «Όλοι οι Άνθρωποι του Βασιλιά»;
Η απάντηση δεν είναι και τόσο δύσκολη: σε όλες αυτές τις ταινίες ακούγεται το ίδιο τραγούδι, σε διαφορετικές εκτελέσεις. Σε μία από αυτές μάλιστα, την ταινία «Frida», ακούγεται από ένα ραδιόφωνο η πιο παλιά εκτέλεσή του.
Πρόκειται για ένα τραγούδι που όποιος το ακούσει για πρώτη φορά σχολιάζει πως πρόκειται για «ένα υπέροχο ερωτικό τραγούδι» χωρίς να γνωρίζει -αν δεν μιλά- πως έχει ωγια θέμα ένα… άλογο που χάνει στον ιππόδρομο σε στημένη κούρσα.
Έχω διασκεδάσει «άπειρες φορές» με την απομυθοποίηση που φέρνει στον ακροατή του συγκεκριμένου τραγουδιού η μετάφραση του στίχου που του κάνω από τα ισπανικά. Η αλήθεια είναι πως πρόκεται για ερωτικό τραγούδι, «μεταφορικά» όμως, όπως εγηγεί και ο στίχος…
Δεν είναι άλλο από το διασημότερο ερωτικό (tango και όχι μόνο) τραγούδι που συνεχίζει να γοητεύει 74 χρόνια μετά την ηχογράφησή του, το δημοφιλές «Por una cabeza». Ο τίτλος του σημαίνει στην ισπανική «για ένα κεφάλι» και συγκεκριμένα «για ένα κεφάλι αλόγου». Δημιουργοί του ήταν στους στίχους ο Alfredo Le Pera και στη μουσική ο για πολλούς σπουδαιότερος τραγουδιστής του 20ου αιώνα, ο Carlos Gardel ο οποίος 74 χρόνια αφότου χάθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα πάνω στο Medellin της Κολομβίας, για πολλούς θαυμαστές του συνεχίζει να τραγουδά κάθε μέρα και καλύτερα. «Gardel cada día canta mejor».
Οι στίχοι κάνουν λόγο για έναν gambler ο οποίος συγκρίνει το πάθος του για τον ιππόδρομο με το πάθος του για τις γυναίκες (και παρά τα όσα λέγονται πως όποιος χάνει στον τζόγο κερδίζει στην αγάπη, χάνει και στα δύο). Το τραγούδι ακούστηκε στην ταινία «Tango Βar», η οποία γυρίστηκε τον Φεβρουάριο 1935 στα στούντιο της Paramount στο Long Island, 4 μήνες πριν το δυστύχημα στο Medellin και έκανε πρεμιέρα τον Αύγουστο του ίδιου έτους, 2 μήνες μετά τη συντριβή του αεροσκάφους που μετέφερε τον Gardel.
Η υπόθεση της ταινίας εκτυλίσσεται κυρίως πάνω σε ένα ατμόπλοιο. Πρόκειται για την ιστορία του τραγουδιστή Ricardo Fuentes (Carlos Gardel) ο οποίος επιβιβάζεται σε ένα πλοίο με προορισμό την Βαρκελώνη όπου σχεδιάζει να ξαναφτιάξει τη ζωή και την περιούσια του. Ο κολλητός του φίλος, τον οποίο έχει ήδη αποχαιρετίσει στο λιμάνι, ο Puccini (Tito Lusiardo) μπαίνει κι αυτός ως λαθρεπιβάτης. Όταν ανακαλύπτεται, αγγαρεύεται να εποπτεύει τα σκυλιά της όμορφης χορεύτριας Laura Montalbán (την υποδύεται η Rosita Moreno) την οποία έχει προσέξει ήδη από το λιμάνι ο Ricardo.
Στο πλοίο βρίσκεται και ο Comandante (Enrique de Rosas) Ο οποίος εκβιάζει την Rosita για μια παλιά υπόθεση με τζόγο και την πιέζει να τον βοηθήσει να ξαφρίσουν τα χρήματα των επιβατών. Σε μια παρτίδα πόκερ που στήνει ο Comandante σε βάρος του κυρίου Cohen και της συζύγου του (Carmen Rodriguez) ο Ricardo αντιλαμβάνεται το ποιόν του Comandante και ζητά να ανακατέψει ο ίδιος την «πειραγμένη» τράπουλα με αποτέλεσμα ο χαρτοκλέφτης να βγει χαμένος. Ακολουθούν και άλλα ανάλογα περιστατικά, όπως ένα διαμαντένιο βραχιόλι τη ληστεία του οποίου αποτρέπει πάλι ο Ricardo, ο οποίος αργότερα στη Βαρκελώνη προσφέρει θέση τραγουδίστριας στην Rosita σε ένα nightclub, το «Tango Bar» απ΄ όπου πήρε και το όνομα η ταινία.
Στη Βαρκελώνη ο Comandante παγιδεύει τον Ricardo προκειμένου να τον υποψιαστεί η αμερικανική πρεσβεία για το βραχιόλι που ο ίδιος κατάφερε να κλέψει. Ο Ricardo όμως πληρώνει τον ενεχυροδανειστή González να επιστρέψει το βραχιόλι όμως ο τελευταίος μαζί με τον Comandante παγιδεύουν ξανά τον Ricardo καλώντας την αστυνομία για να βρει στη θυρίδα του το βραχιόλι το οποίο πλήρωσε για να το επιστρέψει. Ωστόσο, η θυρίδα που ερευνά η αστυνομία είναι άδεια καθώς ο Ricardo το έχει επιστρέψει στην ιδιοκτήτριά του, την κυρία Cohen ενώ η Laura αποπειράται να σκοτώσει τον González.
Μέσα από παρεξηγήσεις και τη μισή αλήθεια που του παρουσίασαν, ο Ricardo περνά για απατεώνα και την Laura και φεύγει, αφήνοντας το «Tango Bar» στον Puccini, με την laura να προσπαθεί να πείσει τον Ricardo για την αθωότητά της και την αγάπη της για τον ίδιο.
Η υπόθεση αυτή ήταν το πρωτότυπο για διάφορες αντιγραφές και παραλλαγές στο σινεμά, όπως π.χ. η ελληνική ταινία «Το Δόλωμα».
Σημειολογικό ενδιαφέρον έχει η ιδιότητα του κρατικού λειτουργού που φέρει ο Comandante, μια αλληγορία για την εχθρότητα που ένιωθε το πολιτικό κατεστημένο της εποχής για το tango.
Carlos Gardel – Rosita Moreno
Όσον για τους στίχους και στην ελληνική απόδοσή τους του «Por una cabeza», αυτοί είναι οι εξής:
Por una cabeza de un noble potrillo (χάνοντας «για ένα κεφάλι» κάποιου καθαρόαιμου)
que justo en la raya afloja al llegar (που «κρατήθηκε» στην τελική ευθεία)
y que al regresar parece decir (και επιστέφοντας σαν να μου έλεγε)
no olvides, hermano (μην ξεχνάς, αδελφέ)
vos sabes, no hay que jugar… (ξέρεις, δεν έπρεπε να τζογάρεις…).
Por una cabeza, metejon de un dia («για ένα κεφάλι» χάνεις και στον έρωτα)
de aquella coqueta y risueña mujer (για αυτή τη φιλάρεσκη και πρόσχαρη γυναίκα)
que al jurar sonriendo (που σου ορκίζεται με το χαμόγελο)
el amor que esta mintiendo (για ένα ψεύτικο έρωτα)
quema en una hoguera todo mi querer (καίει στην πυρά τον έρωτά μου).
Por una cabeza (χάνοντας «για ένα κεφάλι»)
todas las locuras (αυτή ήταν όλη η τρέλα μου)
su boca que besa (το στόμα της στο φιλί)
borra la tristeza (σκούπιζε τη θλίψη μου)
calma la amargura (μαλάκωνε την πίκρα)
Por una cabeza (χάνοντας «για ένα κεφάλι»)
si ella me olvida (αν με ξεχάσει)
que importa perderme (δεν έχω λόγο να ζω)
mil veces la vida (χίλιες φορές τη ζωή μου)
para que vivir… (γιατί να ζω…)
Cuantos desengaños, por una cabeza, (τόσες ψευδαισθήσεις, χάνοντας «για ένα κεφάλι»).
yo jure mil veces no vuelvo a insistir (Ορκίστηκα χιλιάδες φορές να μην ξαναεπιμείνω)
pero si un mirar me hiere al pasar, (αλλά μόλις η ματιά της μ’ αγγίξει)
su boca de fuego, otra vez, quiero besar (τα χείλη της από φωτιά θέλω να φιλήσω άλλη μια φορά)
Basta de carreras, se acabo la timba, (αρκετά με τις κούρσες, φτάνει με τον τζόγο)
final reñido yo no vuelvo a ver (δε ξαναβλέπω φωτο-φίνις)
pero si algun pingo llega a ser fija el domingo (μα και αν ένα αλογάκι μοιάσει με «σίγουρο» την Κυριακή)
yo me juego entero, que le voy a hacer (θα παίξω τα ρέστα μου. Δε γίνεται να κάνω αλλιώς).
