Έχει πολύ καλή μόρφωση, αλλά σχεδόν ανύπαρκτη δουλειά. Είναι όμορφη, έξυπνη και δυναμική, αλλά και αρκετά μόνη. Θέλει να αλλάξει όσα την ενοχλούν, αλλά συχνά με λάθος τρόπο. Το παραπάνω σερί αντιφάσεων θα μπορούσε να περιγράψει με ευκολία τα χαρακτηριστικά της σημερινής τριαντάρας. Το πράγμα όμως είναι λίγο πιο πολύπλοκο και πολύ πιο ενδιαφέρον, όπως και η ίδια η ζωή.
Το περασμένο Σάββατο, έχοντας βγει με τις φίλες μου στην πλατεία Αγίας Ειρήνης, η συζήτηση κόλλησε ξανά στο ίδιο σημείο. «Τη δουλειά που μας αξίζει δεν την έχουμε, οικογένεια δεν μπορούμε να κάνουμε, όσα χόμπι μάς άρεσαν τα έχουμε παρατήσει. Πού θα πάει αυτή η ιστορία;». Αυτομάτως, μου ήρθε στο μυαλό η εικόνα της ίδιας παρέας επτά-οκτώ χρόνια πριν. Τότε που σπουδάζαμε αυτό που είχαμε ονειρευτεί, μαθαίναμε ξένες γλώσσες, ταξιδεύαμε στο εξωτερικό, βλέπαμε πολύ σινεμά, ψάχναμε τις καλύτερες συναυλίες, πηγαίναμε κάθε εβδομάδα και σε διαφορετικό μπαράκι παραγγέλλνοντας τα πιο τρελά κοκτέιλ «έτσι, για να δοκιμάσουμε και κάτι καινούριο» και ήμασταν σίγουρες ότι το μέλλον θα ήταν εξίσου ενδιαφέρον και συναρπαστικό.
Τώρα, λίγο μετά τα 30, το σκηνικό έχει αλλάξει. Δεν επιδιώκουμε να δοκιμάσουμε κάτι καινούργιο, αλλά να “κολυμπήσουμε” μέσα στο καινούργιο. Τα προβλήματα ίδια από καταβολής σύγχρονου τρόπου ζωής αλλά με διαφορετική σύσταση. Η δουλειά, που, αν υπάρχει, είναι πολύ κατώτερη των σπουδών και των στόχων μας. Οι σχέσεις, που μέσα στο άγχος και την απογοήτευση της εποχής, αλλά και την απρόσωπη επικοινωνία των social media, δυσκολεύουν ακόμα περισσότερο. Οι φίλοι, που βρίσκονται και εκείνοι σε παρόμοια σύγχυση και ζητούν συμπαράσταση. Οι γονείς, που βλέπουν κόπους δεκαετιών να χάνονται και η υγεία τους επιδεινώνεται. Ή τα παραμελημένα χόμπι, ακόμη και τα μυστικά ομορφιάς, που, έστω κι αν είχαμε χρήματα και διάθεση να τα συντηρήσουμε, αδυνατούν να μας δώσουν πίσω την ακτινοβολία εκείνης της εποχής. “Πριν το 2010 η ευτυχία ήταν ευθέως ανάλογη της ενηλικίωσης. Τα τελευταία πέντε χρόνια συμβαίνει το αντίθετο. Οι άνθρωποι πάνω από τα τριάντα είναι λιγότερο ευτυχείς από τους νεότερούς τους” γράφει ένα σχετικό άρθρο στο The Atlantic. Σίγουρα οι διαψευσμένες προσδοκίες παίζουν το ρόλο τους.
Από το μεταπτυχιακό, στα γκισέ του ΟΑΕΔ.
Γεγονός είναι ότι η σημερινή γενιά γυναικών στα 30+ είμαστε γεμάτη ασυμφωνίες, με πρώτη αυτή στην εργασία. Σε μια ηλικία που οι μητέρες μας ήταν υπερευχαριστημένες με ένα πτυχίο και βασικές γνώσεις αγγλικών, εμείς έχουμε μεταπτυχιακό (ή και διδακτορικό), μιλάμε δύο-τρεις ξένες γλώσσες, σερφάρουμε καθημερινά στο ίντερνετ, έχουμε αποκτήσει μέσα από ταξίδια διεθνείς εμπειρίες. Ωστόσο, έρευνες δείχνουν ότι, στην Ελλάδα της κρίσης, οι γυναίκες πληττόμαστε συχνότερα από την ανεργία (σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, το β’ τρίμηνο του έτους το ποσοστό των γυναικών χωρίς εργασία ήταν 28,3%, ενώ των ανδρών 21,5%) και έχουμε χαμηλότερες μέσες ετήσιες μισθολογικές αποδοχές (με βάση στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κατά 45,2% στην Ελλάδα έναντι του 41,1% της υπόλοιπης Ευρώπης). Τι συμβαίνει τελικά;
Aρκετοί εργοδότες προτιμούν να προσλάβουν έναν άνδρα, εφόσον σκέφτονται ότι μια γυναίκα σε αυτή την ηλικία θα θελήσει σύντομα να γίνει και μητέρα.
«Όσες έχουμε σταθερή δουλειά με ικανοποιητική αμοιβή, είμαστε τυχερές και ανήκουμε στη μειονότητα», μου απαντά η 32χρονη Στέλλα Μαράνου, που εργάζεται σε τράπεζα. «Εγώ, ευτυχώς, την βρήκα πριν ξεσπάσει η κρίση, γιατί μετά δεν θα ήταν καθόλου εύκολο». Πράγματι, η κατάσταση είναι πλέον δραματική με τους σχεδόν ανύπαρκτους μισθούς, τις τεράστιες καθυστερήσεις πληρωμών, τα καταθλιπτικά διαστήματα ανεργίας, την αναζήτηση εργασίας σε εντελώς διαφορετικό αντικείμενο να αγγίζουν (και) τις περισσότερες γυναίκες που διανύουμε την τέταρτη δεκαετία της ζωής μας, κάνοντάς μας να βλέπουμε παρελθοντικούς κόπους και μελλοντικά σχέδια να πηγαίνουν χαμένα. «Συν, ότι αρκετοί εργοδότες προτιμούν να προσλάβουν έναν άνδρα, εφόσον σκέφτονται ότι μια γυναίκα σε αυτή την ηλικία θα θελήσει σύντομα να γίνει και μητέρα», περιγράφει η 30χρονη Μαριλένα Αγγέλου, άνεργη με μεταπτυχιακό στις διεθνείς σχέσεις, η οποία έχει περάσει από αρκετές συνεντεύξεις πρόσφατα και έχει κληθεί να απαντήσει σε αντίστοιχες ερωτήσεις.
Σε πείσμα των καιρών, πάντως, κάποιες βρίσκουν τη λύση, που, αν μη τι άλλο, θα τις πάει ένα βήμα μπροστά. Η 36χρονη Αμάλθεια Πολυξένου, εργαζόμενη στη ρεσεψιόν μεγάλου ξενοδοχείου, ξεκίνησε, παράλληλα, να παραδίδει μαθήματα τουρισμού σε ΙΕΚ. «Είναι εξουθενωτικό, αλλά συμπληρώνω το εισόδημα και το βιογραφικό μου». Η 34χρονη Νατάσα Αργυροπούλου, φιλόλογος, έπιασε δουλειά σε τράπεζα. «Δεν είναι σχετική με το αντικείμενό μου, αλλά με κρατά δραστήρια τα πρωινά και κάνω και λίγα ιδιαίτερα τα απογεύματα». Η 33χρονη Κατερίνα Παντελάκη διδάσκει αγγλικά σε φροντιστήριο, δείχνοντας επιείκεια στις χαμηλές απολαβές και τις καθυστερήσεις πληρωμών. «Προτεραιότητά μου είναι να αποκτήσω εμπειρία». Και η 30χρονη Αμαλία Τσεκούρα, τις ώρες που δεν εργάζεται σε bar-εστιατόριο, παράγει τα δικά της ρούχα. «Η στροφή σε Έλληνες δημιουργούς ήταν για μένα ευκαιρία». Με όλες τις θυσίες και την υπερπροσπάθεια που απαιτεί κάθε τέτοια λύση, δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί αξιέπαινη.
«Ι do». Ή μήπως όχι;
Όμορφες, έξυπνες, καλλιεργημένες, κοινωνικές, αλλά και… εντελώς μόνες. Και κάπως έτσι φτάνουμε στη δεύτερη αντίφαση που χαρακτηρίζει τις σημερινές τριαντάρες. Η γενιά των γυναικών που έχει απομυθοποιήσει τα one night stand, πληροί όλες τις προδιαγραφές για μια καλή σχέση και οικογένεια και δεν είναι αρνητική στο θέμα της μονογονεϊκής, δείχνει, στην πλειονότητά της, να βρίσκεται στην ίδια συναισθηματική κατάσταση που βρισκόταν στα 25. Μελέτη του ΕΚΚΕ, μάλιστα, επιβεβαιώνει ότι από το 2009 οι Ελληνίδες αποκτούν μόνο ένα παιδί, σε μέση ηλικία τα 33 έτη, η οποία, όμως, διαρκώς αυξάνεται, ενώ ένα 25% υπολογίζεται ότι δεν θα γνωρίσει καθόλου τη μητρότητα. Κι όσον αφορά τη σεξουαλική ζωή; Παρότι έρευνα του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών έδειξε ότι οι Έλληνες κάνουν κατά 35% περισσότερο σεξ σε σχέση με πέρυσι, 7 στις 10 γυναίκες 25-34 ετών παραδέχονται πως δεν έχουν ερωτικό σύντροφο και, κατά συνέπεια, έχουν μόνο περιστασιακές ή καθόλου σεξουαλικές επαφές. Τι φταίει, λοιπόν, για όλα αυτά τα παράδοξα; «Πραγματικά, δεν ξέρω», είναι η αφοπλιστική απάντηση που μου δίνουν οι περισσότερες.
Ο βασικός λόγος της αναβολής, ειδικά για τη δημιουργία οικογένειας, είναι ότι με την επιπολαιότητα και τη συναισθηματική ανωριμότητα που υπάρχουν, καθώς και το μεγάλο αριθμό διαζυγίων, πρέπει να είναι κανείς σίγουρος για την επιλογή του συντρόφου του.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Είναι η έλλειψη χρημάτων που φέρνει την επ’ αόριστον παράταση της εργένικης ζωής; «Φυσικά», απαντά η Αμάλθεια. «Όταν καθένας έχει τις σκοτούρες του γιατί με δυσκολία πληρώνει τους λογαριασμούς του μήνα, το άγχος και η απογοήτευση προκαλούν καυγάδες στα ζευγάρια ή δεν ξέρουμε πόσο ακόμη μπορεί να χειροτερέψει η κατάσταση, είναι αδύνατο να σκεφτούμε γάμο και παιδί». Οι υπόλοιπες, όμως, διαφωνούν ότι αυτή είναι η βασική αιτία. «Αν το πρόβλημα είναι μόνο οικονομικό, γιατί τουλάχιστον δεν έχουμε μια καλή σχέση και να συζούμε ώστε να μοιραζόμαστε και τα έξοδα;», δίνει η 30χρονη Ιωάννα Σκερλετίδου την πάσα για να εμβαθύνουμε περισσότερο στη συζήτηση.
«Ως γενιά, είμαστε και λίγο βολεμένη και αποφεύγουμε υποχρεώσεις και περιορισμούς», είναι η δική της άποψη. «Καθένας θέλει να κάνει το πρόγραμμά του όπως νομίζει, χωρίς να έχει στο κεφάλι του πολλές ευθύνες». Εντάξει, ίσως κι αυτό να παίζει το ρόλο του, αλλά, αν θέλαμε να παραμείνουμε πιστοί στην ελευθερία μας, γιατί εξακολουθεί να μας προβληματίζει το θέμα; «Ο βασικός λόγος της αναβολής, ειδικά για τη δημιουργία οικογένειας, είναι ότι με την επιπολαιότητα και τη συναισθηματική ανωριμότητα που υπάρχουν, καθώς και το μεγάλο αριθμό διαζυγίων, πρέπει να είναι κανείς σίγουρος για την επιλογή του συντρόφου του», εξηγεί η Στέλλα. Και, κάπου εδώ, οι απόψεις συγκλίνουν.
H σημερινή 30άρα, λαμβάνοντας υπόψη της και τις εμπειρίες των προηγούμενων γενεών, δείχνει να μην παίρνει αψήφιστα τις προϋποθέσεις που χρειάζονται για απόκτηση παιδιών και, ακόμη κι αν δεν μπορούν να υπάρξουν όλες, ζητά οπωσδήποτε - ειδικά μέσα στην ανασφάλεια αυτής της εποχής - αφενός να νιώσει η ίδια έτοιμη για τις αλλαγές που θα φέρει στη ζωή της και αφετέρου να έχει ένα σύντροφο για τον οποίο να είναι βέβαιη ότι θα τη στηρίξει πρακτικά και συναισθηματικά. Και τότε, παραδέχεται, θα τολμήσει το επόμενο βήμα, ακόμα κι αν οικονομικές δυσκολίες δεν πάψουν να υπάρχουν. Αν, τελικά, αυτός είναι ο λόγος της πολυσυζητημένης αργοπορίας, δεν φαίνεται και τόσο παράλογος.
Εξαίρεση στον κανόνα, στο μεταξύ, αποτελεί η 34χρονη Άντζελα Τσακαγιάννη, στιλίστρια και μητέρα ενός τρίχρονου κοριτσιού. «Η αλήθεια είναι ότι έμεινα έγκυος σε μια περίοδο τρελού έρωτα και ευτυχώς που συνέβη έτσι, γιατί, υπό τις παρούσες συνθήκες, αν το σκεφτόμουν λογικά, μάλλον δεν θα το είχα αποφασίσει», θυμάται σήμερα. Η συνέχεια τη δικαίωσε. «Το μόνο που θα άλλαζα είναι να εργάζομαι λιγότερο για να αφιερώνω στην κόρη μου πιο πολύ χρόνο. Αλλά πώς να πεις “όχι” σε μια δουλειά, όταν, με την ανεργία που υπάρχει, δεν ξέρεις πότε θα σου ξανατύχει;». Από τον τρόπο που μιλάει, πάντως, είναι φανερό ότι η πληρότητα που της έχει προσφέρει η μητρότητα την βοηθάει να αντιμετωπίζει με περισσότερη ηρεμία και ισορροπία όσα συμβαίνουν στην εποχή μας.
Διαμαρτυρία από τον καναπέ
Πέρα, όμως, από τη δουλειά και τις σχέσεις, με τι ασχολείται στον ελεύθερο χρόνο της η σημερινή 30άρα; «Βγαίνουμε με φίλους ή αθλούμαστε, γιατί αυτά είναι τα καλύτερα αγχολυτικά», απαντούν οι περισσότερες. Με το ίντερνετ και τα social media; Μία με δύο ώρες την ημέρα και πιο επιλεκτικά τα τελευταία χρόνια. Με τη μόδα; Ψωνίζοντας λιγότερο, αλλά κυρίως βγάζοντας παλιότερα κομμάτια από τη ντουλάπα και συνδυάζοντάς τα με κάποια καινούρια από αλυσίδες φθηνών καταστημάτων, ώστε να προσαρμόζονται στη σεζόν. Με κοινωνικές δράσεις; Περιστασιακά έως καθόλου. Με ενημέρωση για την πολιτική; Από τότε που ξέσπασε η κρίση, περισσότερο λόγω των εξελίξεων, αλλά μάλλον επιφανειακά.
Και εδώ προκύπτει η τρίτη αντίφαση. Ενώ παραπονούμαστε - και δικαιολογημένα - ότι έχουμε αδικηθεί, όταν μπορούμε να βοηθήσουμε σε κάτι, π.χ. συμμετέχοντας σε μια εθελοντική ομάδα ή μια πρωτοβουλία κοινωνικής προσφοράς, δεν το κάνουμε. «Αν δουλεύεις, δεν έχεις χρόνο και, αν είσαι άνεργος, δεν έχεις διάθεση», εξηγεί η Νατάσα και οι υπόλοιπες -αν και με τύψεις- συμφωνούν. Ίδια αποστασιοποίηση και απέναντι στα πολιτικά δρώμενα, με 7 στις 10 να παραδέχονται ότι ενημερώνονται περιστασιακά και δεν μπαίνουν στον κόπο να αναλύσουν με κριτική σκέψη όσα ακούν ή διαβάζουν. Η Στέλλα, πάντως, είναι κάθετη: «Είναι αδιανόητο μια νέα γενιά σε μια τόσο κρίσιμη εποχή απλώς να γκρινιάζει, χωρίς να ενδιαφέρεται για τα κοινά, να παίρνει μέρος σε όποια πρωτοβουλία μπορεί να βοηθήσει και να αντιδρά σε όσα την ενοχλούν. Κάποιοι, παρότι έχουμε καλή δουλειά, το κάνουμε. Όμως, βλέπω ότι άλλοι, αν και άνεργοι, αδρανούν εντελώς». Εδώ που τα λέμε, δεν έχει κι άδικο.
Με επιμονή και ευελιξία προς τη χρυσή τομή
Το σίγουρο είναι ότι δεν είμαστε τέλειες, αλλά πρέπει κανείς να παραδεχτεί πως η δική μας γενιά γυναικών έχει κάνει αρκετά βήματα μπροστά συγκριτικά με τις προηγούμενες: Στη μόρφωση, στα κριτήρια για δημιουργία οικογένειας, στη χρήση της τεχνολογίας, στην αισθητική, σε διεθνείς εμπειρίες. Και από αυτό προκύπτει η τέταρτη και τελευταία αντίφαση: Ενώ έχουμε όλες τις προδιαγραφές για ένα φωτεινό μέλλον, το παρόν μάς βάζει εμπόδιο τις δυσκολότερες συνθήκες των τελευταίων δεκαετιών. Τελικά, η ζυγαριά θα γείρει υπέρ ή εις βάρος μας; «Η αισιοδοξία είναι μονόδρομος. Ούτως ή άλλως, είμαστε σε ηλικία που πρέπει να κυνηγήσουμε τους στόχους μας, γιατί, αν όχι τώρα, πότε; Θα συνεχίσουμε, λοιπόν, να προσπαθούμε και πιστεύω ότι θα τα καταφέρουμε, έστω και σε μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα», μου απαντά η Αμάλθεια. «Και ό,τι δεν μας βγαίνει, μπορεί να θέλει απλώς περισσότερη επιμονή ή ευελιξία», συμπληρώνει η Κατερίνα. Ίσως από αυτό το τελευταίο να πρέπει να ξεκινήσουμε την κουβέντα μας το επόμενο Σάββατο στην πλατεία Αγίας Ειρήνης.
